Događaj koji je imao presudnu ulogu u završnim operacijama Prvog svetskog rata na Balkanu, Proboj Solunskog fronta je za istoriju naše zemlje izuzetno značajan.

Solunski front, često prenebregnut u širim okvirima Prvog svetskog rata, predstavlja kritično tlo balkanske borbe. U trenutku kada je Evropa bila rastrzana sukobima, Balkansko poluostrvo postalo je strateška tačka. Upravo tu su se sudarile velike ambicije, nade malih naroda za slobodom i sveprisutni duh otpora.

Na početku rata, Srbija, površinski ne tako velika zemlja, ali sa ponosnom i dugom vojnom tradicijom, stala je uspravno protiv tlačiteljskih Centralnih sila. Međutim, teret rata nije bio nimalo lagan. Srbija je, suočena sa višestrukim frontovima i neprestanim napadima, trpela teške gubitke.

Ali srpski duh se nije lako slomio.

Upisano u analima istorije, povlačenje preko Albanije, poznato kao Albanska golgota, bilo je prava pravcata golgota srpskog naroda i vojske, koja je postala svojevrstan simbol srpske odlučnosti i upornosti.

Snage Antante, sastavljene od trupa iz različitih delova sveta, stvorile su multikulturalni, ali ujedinjeni front protiv zajedničkog neprijatelja. Dok je 1917. godina donela malo promena na frontu, 1918. je postavila scenu za dramatičnu završnicu. Kako su Centralne sile slabile, a Antanta dobijala na snazi, sve je bilo postavljeno za veliku ofanzivu koja će prelomiti Solunski front i otvoriti put za kraj rata.

Uvertira u veliki sukob

Na početku dvadesetog veka, Balkan je već bio svedok dva ratna sukoba: Prvog i Drugog balkanskog rata (1912-1913). Ovi ratovi bili su rezultat težnje balkanskih naroda za nezavisnošću od Osmanskog Carstva, ali su takođe otkrili i međusobne sukobe između ovih država oko teritorijalnih dobitaka.

Srbija, Grčka, Crna Gora i Bugarska su inicijalno formirale Balkanski savez protiv Osmanskog Carstva, ali su se ubrzo našle u sukobu među sobom, posebno Srbija i Bugarska.

Balkanski ratovi su preuredili teritorijalnu sliku Balkana, ali su ostavili mnoge otvorene rane.

Velike sile i njihove ambicije

Sa druge strane, Austro-Ugarska i Nemačka gledale su na Balkan sa povećanim interesovanjem. Budući da je već anektirala Bosnu i Hercegovinu 1908. godine, Austro-Ugarska  je imala ekspanzionističke težnje ka jugu. Što se Nemačke tiče, ona je na Balkan gledala kao na ključnu rutu za ostvarenje svoje težnje prema istočnoj ekspanziji i otvaranju Berlina prema Bagdadu.

I jedna i druga sila su videle Srbiju kao prepreku ovim planovima.

Srpski nacionalizam i pitanje ujedinjenja

Sa sve većim nacionalnim samopouzdanjem nakon balkanskih ratova, Srbija je težila ujedinjenju svih južnoslovenskih naroda. Upravo to je predstavljalo direktnu pretnju Austro-Ugarskoj, na čijoj teritoriji je živela značajna populacija Srba i drugih južnoslovenskih naroda, posebno u Bosni i Hercegovini.

Iskra koja je zapalila Evropu

U junu mesecu 1914. godine, Gavrilo Princip, pripadnik nacionalističke organizacije Mlada Bosna je u Sarajevu izvršio atentat na nadvojvodu Franca Ferdinanda, prestolonaslednika Austro-Ugarske.

Upravo taj događaj postao je povod za proglašenje rata između Austro-Ugarske i Srbije, koji je brzo prerastao u globalni sukob. U ovom vrtlogu događaja, dok su velike sile mobilisale svoje vojske i ratne flote, Srbija je postala epicentar sukoba. Ono što će uslediti bile su godine borbe, patnje i heroizma, a Solunski front će postati jedna od ključnih tačaka ove epske borbe.

Tragično poglavlje u herojskom otporu

Kad se osvrnemo na početnu fazu Prvog svetskog rata, pad Srbije predstavlja dramatično i bolno poglavlje u istoriji ovog balkanskog naroda. Iako mala po veličini, Srbija je bila velika duhom, sa vojnom tradicijom i odlučnošću, dovoljnim da odoli pritiscima većih sila.

Nakon Sarajevskog atentata u junu 1914. godine, Austro-Ugarska je iskoristila ovaj incident kao izgovor da stavi Srbiju „na kolena“. Sastavili su ultimatum sa gotovo neprihvatljivim zahtevima za Srbiju. Iako je Srbija prihvatila većinu ovih zahteva, tražeći samo razjašnjenja oko nekoliko tačaka, Austro-Ugarska je 28. jula 1914. godine objavila rat Srbiji.

Na početku rata, srpska vojska, pod komandom vojvode Radomira Putnika, suprotstavila se austro-ugarskoj invaziji sa neverovatnom odlučnošću. Bitke poput onih na Ceru i Kolubari postale su simboli srpske hrabrosti, gde je srpska vojska uspela da natera neprijatelja da se povuče.

Međutim, situacija se drastično promenila 1915. godine. Srbija je postala meta zajedničke ofanzive Nemačke, Austro-Ugarske i Bugarske. S obzirom na ovu preteću koaliciju, srpske snage bile su ozbiljno nadmašene i izložene napadima sa više strana. 4.

Beograd kao simbol otpora Beograd, glavni grad Srbije, ponovo je postao glavno bojište. Posle žestokih borbi, Beograd je pao u ruke Centralnih sila 9. oktobra 1915. godine. Ipak, srpski otpor nije bio slomljen, a srpska vojska nastavila je da se bori i povlači ka jugu zemlje.

Povlačenje vojske i naroda

Kako su Centralne sile nastavile da napreduju, srpska vojska je bila primorana na dramatično povlačenje preko Albanije. Uz minimalne zalihe, suočena sa neprijateljskim napadima, teškim vremenskim uslovima i bolestima, ovo povlačenje postalo je takođe simbol srpske patnje i odlučnosti.

Iako je Srbija izgubila svoju teritoriju u 1915. godini, njena vojska nije bila poražena. Zajedno sa saveznicima iz Antante, srpske trupe su se reorganizovale, regenerisale i krenule u kontranapad u narednim godinama rata, sve do konačnog oslobođenja svoje zemlje.

Uz velike žrtve i neizmernu hrabrost, pad Srbije pokazao je svetu upornost, odlučnost i neumorni duh srpskog naroda, koji nije bio spreman da se preda bez borbe.

Rovovski rat, kako se odvijao tokom Prvog svetskog rata, predstavlja period dugotrajne vojne blokade i brutalne borbe, praćen velikim ljudskim gubicima i malim teritorijalnim dobitima. Promenio je način na koji se ratovi vode i označio prelazak u modernu eru ratovanja. U suštini, rovovski rat predstavljao je ogromnu ljudsku tragediju i tehnološki preobražaj ratovanja, koji će ostaviti dubok i trajan uticaj na svetsku istoriju i kako se ratovi vode u budućnosti.

Solunski front

Često nazivan i Makedonski front, Solunski front je imao izuzetno značajnu ulogu za ishod Prvog svetskog rata na području Balkana.

Front je stvoren kako bi pomogao Srbiji u borbi protiv Centralnih sila i kako bi se osiguralo da Balkan ne postane potpuno pod kontrolom Centralnih sila.

Počevši od 1915. godine, nakon pada Srbije, savezničke snage, uglavnom sastavljene od britanskih, francuskih, srpskih i kasnije grčkih trupa, formirale su front u grčkoj luci Solunu. Ova luka je odabrana zbog njene strateške važnosti, kao glavnog logističkog i centra za snabdevanje.

Francuske snage su bile među prvim jedinicama koje su stigle na Solunski front. Francuska je ovde poslala neke od svojih najboljih divizija kako bi osigurala front. Iako su britanske trupe bile manje brojne u poređenju sa Francuzima, odigrale su ključnu ulogu u određenim operacijama i osiguravanju linija snabdevanja.

Nakon povlačenja preko Albanije, srpske trupe su se regrupisale i obnovile na Krfu uz pomoć saveznika. One su zatim prebačene na Solunski front, gde su činile ključni deo savezničkih snaga.

U početku, Grčka je bila podeljena u svom stavu prema ratu. Međutim, posle promene vlasti, Grčka je 1917. godine formalno ušla u rat na strani Antante i poslala trupe na Solunski front.

Period zatišja i priprema za proboj

Godina 1917. bila je uglavnom period zatišja na Solunskom frontu. Dok su se vođene bitke, obe strane su koristile ovo vreme da se konsoliduju, poboljšaju svoje pozicije i pripreme za veće operacije.

Tokom proleća, savezničke snage sprovele su seriju ofanziva protiv bugarskih i nemačkih pozicija. Iako su postigli neke teritorijalne dobitke, generalno napredovanje je bilo sporo.

Veći deo leta i jeseni bio je miran, ali obe strane su koristile ovo vreme za obuku trupa, izgradnju i poboljšanje rovova i pripremu za buduće operacije.

Godina preokreta

Nema sumnje da je 1918. godina donela ključne promene na Solunskom frontu. U septembru 1918. godine, savezničke snage, predvođene srpskom vojskom, započele su veliku ofanzivu protiv Centralnih sila. Ova ofanziva brzo je napredovala, probijajući neprijateljske linije i terajući Centralne sile na povlačenje.

Do kraja septembra i početkom oktobra, savezničke snage su oslobodile veći deo Srbije, uključujući i Beograd.

Brzi saveznički napredak na Solunskom frontu doveo je do kapitulacije Bugarske u septembru, što je bilo ključno za slom Centralnih sila na Balkanu. Do kraja godine, rat na Solunskom frontu bio je završen.

U suštini, Solunski front bio je ključno bojište koje je omogućilo Antanti da postigne stratešku prednost na Balkanu, što je doprinelo krajnjem porazu Centralnih sila u Prvom svetskom ratu.

Srbi i Albanska golgota

Nakon što su se savezničke trupe povukle iz Srbije 1915. godine i nakon što su Centralne sile, predvođene Nemačkom, Austrougarskom i Bugarskom, pojačale svoju ofanzivu, srpska vojska našla se u bezizlaznoj situaciji. Austrougarske i nemačke trupe napredovale su sa severa, dok su bugarske snage nadirale sa istoka.

Znajući da je dalji otpor besmislen i da bi mogao dovesti do potpunog uništenja srpske vojske, Vrhovna komanda odlučila je da se povuče prema zapadu.

Povlačenje kroz Albaniju bilo je jedno od najtežih razdoblja u istoriji srpske vojske i naroda. Vojska se, zajedno sa civilima, povlačila preko neprohodnih albanskih planina tokom zime, suočavajući se sa teškim vremenskim uslovima, nedostatkom hrane, bolestima i napadima albanskih bandi.

Procenjuje se da je tokom ovog povlačenja izgubljeno oko 240.000 ljudi, uključujući vojnike i civile. Albanska golgota imala je duboki uticaj na srpsku vojsku i narod.

Osim što je pretrpela ogromne gubitke, vojska je bila potpuno demoralisana, a njena borbena sposobnost značajno umanjena.

Srbi na Krfu

Nakon iscrpljujućeg povlačenja kroz Albaniju, preživeli srpski vojnici i civili stigli su na ostrvo Krf, koje je bilo pod kontrolom saveznika. Ostrvo je odabrano zbog njegove strateške lokacije i kao mesto na kojem bi se vojska mogla reorganizovati i oporaviti.

Kada su stigli na Krf, srpski vojnici bili su u očajnom stanju, iscrpljeni, gladni i bolesni. Saveznici su pružili medicinsku pomoć, ali su bolesti, kao što je tifus, i dalje harale među vojnicima.

Uz pomoć saveznika, posebno Francuske, srpska vojska počela je proces oporavka. Vojska je reorganizovana, obučena i opremljena za dalju borbu protiv Centralnih sila.

Značaj Krfa za srpsku vojsku je nemerljiv. Krf nije samo bio mesto oporavka za srpsku vojsku, već i simbol njenog nepokolebljivog duha. Uprkos ogromnim gubicima i teškoćama, srpska vojska bila je spremna da se ponovo uključi u borbu i nastavi da se bori za oslobođenje svoje zemlje.

Pošto je uspela da obnovi svoje snage, veći deo srpske vojske prebačen je na Solunski front 1916. godine, gde su ponovo ušli u borbu protiv Centralnih sila.

U suštini, i Albanska golgota i boravak na Krfu bili su ključni događaji u istoriji Srbije tokom Prvog svetskog rata, simbolišući istovremeno tragediju, otpornost i obnovu srpske vojske i naroda.