U drugoj polovini prošloga veka srpska Nova godina je uglavnom slavljena krišom. Okupili bi se članovi porodica i najbliskiji prijatelji, kako bi proslavili. Ali gotovo uvek bez muzike.

Takvo je bilo vreme…

Slavila se Nova godina 31. decembra i nije se baš mnogo marilo za to kad se slavi srpska Nova godina ili kada je Nova godina po Julijanskom kalendaru?

Na svu sreću, takvo vreme je iza nas. Današnje generacije odlično znaju kada se čeka srpska Nova godina, te neretko odlaze na organizovane dočeke. Nekima je interesantna i opcija da je dočekaju na nekoj od planina. Sada se već tradicionalno svake godine organizuje i veliki vatromet za srpsku Novu godinu ispred Hrama Svetog Save u Beogradu.

Uz srpska Nova godina, ovaj praznik se često naziva i pravoslavna Nova godina, ali i julijanska Nova godina ili jednostavno, stara Nova godina. Sve te odrednice se odnose na 14. januar po gregorijanskom, odnosno takozvanom novom kalendaru. Srpska pravoslavna crkva i Crkve koje poštuju stari ili julijanski kalendar tog dana obeležavaju praznik posvećen Svetom Vasiliju Velikom i Obrezanje Isusa Hrista.

Zanimljivo je pomenuti da je tog dana i Mali Božić kod Srba, kako se u narodu naziva praznik posvećen Obrezanju Isusa Hrista. U određenim delovima Srbije tada su ljudi poštovali običaje nalik onima koji se primenjuju za praznik Rođenja Gospoda našeg Isusa Hrista, odnosno Božić. Takođe, ranije je u našem narodu bio običaj da domaćice na dan posvećen Svetom Vasiliju Velikom pripremaju i obredne hlebove, poznate kao vasilice. U zavisnosti od kraja do kraja, vasilice su bile pripremane kao česnica za Božić ili u slatkoj varijanti.

Pravoslavna Nova godina 7531.

Dođosmo i do toga da je srpska Nova godina 2023. zapravo pravoslavna Nova godina 7531. što mnoge zbunjuje. I to najpre one koji nisu upoznati sa postojanjem vizantijskog kalendara, koji se sve češće pominje i kao srpski.

Mada, ako ćemo iskreno, isti kalendar poštuju i neke druge Crkve i to najpre Ruska pravoslavna crkva.

O čemu se zapravo radi?

Na području Istočnog rimskog carstva je u periodu od 988. godine do pada Carigrada 1453. godine, odnosno do propasti Vizantije važio kalendar, poznat kao vizantijski.

Osnovna razlika između vizantijskog i julijanskog kalendara bila je ta što je 1. septembar bio prvi dan nove godine. Poštovala se i takozvana carigradska era, koja se odnosila na 5509. godinu, odnosno na 5508. godinu pre Hrista. Uz sve to, nazivi meseca su bili preuzeti iz latinskog jezika, ali je izvršena i njihova transkripcija na starogrčki.

Sad se postavlja pitanje kako je sada pravoslavna Nova godina 7531.?

Jednostavno… da bi se dobila godina takozvane carigradske ere, potrebno je na trenutnu godinu dodati 5508, što važi za period od 1. januara do 31. avgusta. Za period od 1. septembra, kada počinje nova godina prema vizantijskom kalendaru, pa do 31. decembra se na trenutnu godinu dodaje 5509.

Računica izgleda ovako…

5508+2023=7531 (od 1. januara do 31. avgusta)

5509+2023=7532 (od 1. septembra do 31. decembra)

I tako smo došli do toga da je srpska Nova godina 2023. zapravo pravoslavna Nova godina 7531.

Kada je srpska Nova godina?

U Srbiji se svake godine pravoslavna Nova godina ili srpska Nova godina, kako se još naziva, dočekuje 13. januara.

Ali nije tako bilo uvek….

Na dan 14. januara kada je srpska Nova godina, nije se slavilo. Ljudi su bili prinuđeni da se kriju, a ako su se i odvažili da organizuju doček, to je bivalo u tajnosti i često bez muzike, kako ne bi privukli pažnju komšija i da ne bi snosili posledice toga što su se odlučili za doček pravoslavne Nove godine.

Obično se uz razgovora pila i koja čašica domaće rakije ili vina.

Danas se srpska Nova godina slavi kako u Srbiji, tako i u mnogim drugim zemljama Balkana, poput Crne Gore, Republike Srpske, Republike Severne Makedonije i generalno među srpskom dijasporom. Interesantno je pomenuti da se pravoslavna Nova godina tog dana obeležava i na tlu Rusije, ali i u Gruziji, Moldaviji, Belorusiji, Ukrajini i u drugim pravoslavnim zemljama čije Crkve poštuju stari kalendar.

Postoje pdoaci o tome da se srpska Nova godina javno slavila 20-ih godina prošloga veka. A tadašnji restoran „Kasina“ u Beogradu je ostao upamćen kao prvi restoran koji je i zvanično organizovao doček srpske Nove godine.

Onda je došlo vreme vladavine komunizma, kada su svi manje-više izbegavali da se okupljaju za taj praznik, kako ne bi bili sumnjivi onima koji su se bavili špijuniranjem svojih komšija i prijatelja, čak. Kao što pomenusmo, to vreme je srećom prošlo, pa se danas i mladi i stariji raduju srpskoj Novoj godini možda čak i više nego ovoj kalendarskoj, koju dočekujemo 31. decembra.

Za mnoge je srpska Nova godina deo nacionalnog identiteta. Iako je 14. januar radni dan u Srbiji, ljudi se odlučuju za doček pravoslavne Nove godine, ne bi li i na taj način ispoštovali tradiciju.