Jedna od vrlo čestih jezičkih nedoumica je vezana za glasovnu promenu koja je poznata kao jednačenje suglasnika po zvučnosti. A najčešće se postavlja pitanje kada P prelazi u B, mada se ta glasovna promena odnosi i na još šest zvučnih suglasnika.
Zapravo je mnogo češće pitanje šta je pravilno, srpski ili srbski, što u principu može da pita samo onaj ko nije upoznat sa glasovnom promenom poznatom kao jednačenje suglasnika po zvučnosti.
Šta je jednačenje suglasnika po zvučnosti?
Glasovna promena do koje dolazi u onim rečima, u kojima se jedan pored drugog nalaze suglasnici različite zvučnosti je poznata kao jednačenje suglasnika po zvučnosti.
Jednostavno je reći da tada suglasnik, koji se nalazi na prvom mestu mora da bude izjednačen po zvučnosti sa onim koji se nalazi pored njega, što znači da on biva zamenjen bezvučnim suglasnikom, koji mu je parnjak.
Međutim, ono što često zbunjuje jeste što ima 7 zvučnih, a 10 bezvučnih suglasnika, pa zato jednačenje suglasnika po zvučnosti ne može da bude primenjeno kada se bezvučni suglasnici C, F i H u određenoj reči nađu neposredno pre nekog zvučnog suglasnika.
Zvučni i bezvučni suglasnici
Promena koja je poznata kao jednačenje suglasnika po zvučnosti se odnosi na ukupno 17 suglasnika, od kojih je 7 zvučnih, a 10 bezvučnih.
Kao što je već navedeno, tri suglasnika nemaju svoje zvučne parnjake.
Što se zvučnih suglasnika tiče, to su:
B, D, Dž, Đ, G, Z, Ž
Dok u bezvučne, osim već pomenutih C, H i F, spadaju i :
P, T, Č, Ć, K, S, Š
Šta je obezvučanje?
Kada zvučni suglasnik, pod uticajem glasovne promene poznate kao jednačenje suglasnika po zvučnosti prelazi u svoj bezvučni parnjak, tada je u pitanju takozvano obezvučavanje.
Kada B prelazi u P?
Upravo u skladu sa pravilima navedene glasovne promene se u određenim rečima javlja obezvučavanje, pa tada zvučni suglasnici prelaze u bezvučne, a svaki zvučni ima svog bezvučnog parnjaka.
Najbolje je da na primerima vidimo kada B prelazi u P, odnosno kada D prelazi u T i tako redom.
U primeru srbski – srpski se vidi kada B prelazi u P.
Primer težak – teška, pokazuje kada Ž prelazi u Č.
Na primeru blizak – bliska se vidi kada Z prelazi u S, a u primeru pod + predsednik – potpredsednik se vidi kada D prelazi u T.
Prema pravilima koja podrazumeva jednačenje suglasnika po zvučnosti i G prelazi u K, ali i Đ prelazi u Ć, dok kao što smo već pomenuli, bezvučni suglasnici C, H i F nemaju svojih zvučni parnjaka.
Šta je ozvučavanje?
Postoji i obrnuti postupak, a to je kada bezvučni suglasnik prelazi u zvučni, kao što se može videti na sledećim primerima: vrač – vradžbina, ploviti – plovidba, burek – buregdžinica i ostali.
U kojim slučajevima se jednačenje suglasnika po zvučnosti ne primenjuje?
Brojna su odstupanja od ove glasovne promene, tako da kada je u pitanju jednačenje suglasnika po zvučnosti, izuzeci jednostavno moraju da budu naučeni, da bismo pravilno govorili i pisali.
Tako na primer kada se Đ, kao zvučni suglasnik u nekoj reči nađe ispred suglasnika S, koji je bezvučan, tada se jednačenje suglasnika po zvučnosti ne vrši, a najbolji primer za to jeste reč vođstvo.
Isto tako ako se ispred suglasnika S i Š, koji su takođe bezvučni, nađe suglasnik D, koji je zvučni, tada se ova promena ne vrši. Neki od primera su: podšišati, gradski, podsetiti i drugi.
Ako neka reč sadrži prefiks ispod ili iznad, odnosno ako počinje latinskim prefiksima ad – i sub -, tada se takođe jednačenje suglasnika po zvučnosti ne vrši. Zato i jeste pravilno napisati ispodprosečan, subpolarna, adherencija.
Moramo napomenuti da se jednačenje suglasnika po zvučnosti ne vrši ni u okviru složenih reči, kao ni u vlastitim imenicama, koje su stranog porekla. A možda bi najbolji primer za to bile reči: Gibson, transgresija, Švedska i druge.
Sem svih pomenutih izuzetaka, jednačenje suglasnika po zvučnosti se ne primenjuje ni kada su u pitanju nazivi geografskih pojmova, kao što je na primer naziv Andrićgrad.