Trenutno najveću kontroverzu budi samo jedan termin – litijum. Šta je litijum pitaju se mnogi i zašto je litijum u Srbiji tako sporan?
Ovaj metal nosi atomski broj tri, njegova atomska težina je 6,94, a specifična težina 0,534 pri 20 stepeni Cezijusovih.
Srebrnasto-bele boje, litijum je alkalni metal, koji je mekan i vrlo lagan. Zapravo, ima najmanju gustinu među svim metalima koji se smatraju čvrstim.
Šta je litijum?
Metal čija je hemijska oznaka Li, u periodnom sistemu elemenata ima atomski broj 3 i svrstan je u red alkalnih metala. Zajedno sa litijumom u toj grupi su i kalijum, natrijum i cezijum, kao i rubidijum.
Otkriće litijuma pripisuje se švedskom hemičaru Johanu Augustu Arhvedsonu, koji je litijum otkrio 1817. godine.
Naziv litijum potiče od termina lithos iz grčkog jezika, a prevodi se kao kameni, uzevši u obzir da je prvobitno otkriven u mineralima.
Litijum – osnovne karakteristike
Pored toga što je najlakši metal, litijum je i metal koji među svim čvrstim metalima ima najmanju gustinu. Budući da je mekan, lako se može čak seći i nožem.
Boja litijuma na sobnoj temperaturi je srebrnasto bela. Jedna od njegovih osnovnih karakteristika je i brza oksidacija kada se nađe u kontaktu sa vazduhom, pa dobija sivu boju.
Još jedna od karakteristika litijuma je i izražena reaktivnost. Osim sa vodom, vrlo lako reaguje i sa kiseonikom, ali i sa mnogim drugim elementima. I upravo zato što ima izuzetno izraženu reaktivnost, u prirodi je gotovo nemoguće naći litijum u čistom obliku.
Gde se nalazi litijum u prirodi?
Nekoliko je prirodnih izvora litijuma, a zanimljivo je pomenuti da se litijum može naći, doduše u relativno niskoj koncentraciji i u morskoj vodi. Međutim, da bi se litijum izdvojio iz morske vode, potreban je izuzetno zahtevan tehnološki proces, što je u principu sa ekonomskog aspekta neisplativo, a ako se poredi sa nekim drugim načinom vađenja litijuma.
Kao jedan od potencijalnih izvora dala za neko buduće vreme pominje se i glina. Naime, utvrđeno je da postoje određene vrste glina u kojima se može naći mineral hektorit, koji se smatra izvorom litijuma u glinama. Međutim treba imati na umu da su te rezerve litijuma značajno manje od onih u mineralima.
Najznačajniji prirodni izvori litijuma su minerali i saline, odnosno slane vode.
Konkretno, u različitim mineralima se može naći litijum, a većinom se radi o mineralima koji se sreću u stenama nastalim hlađenjem vulkanske magme.
Što se tiče salina, one se takođe smatraju značajnim prirodnim izvorom litijuma, uzevši u obzir da postoje određene rezerve litijuma koje se mogu naći rastvorene kako u podzemnim vodama, tako isto i u slanim jezerima. U tom slučaju je potrebno vršiti proces evaporacije, odnosno hemijske obrade kako bi došlo do izdvajanja litijuma.
Čuveni litijumski trougao, koji čine teritorije Čilea, Argentine i Bolivije smatraju se najvećim svetskim rezervama ovog metala na tlu Južne Amerike. Takođe, značajne rezerve litijuma postoje i u Kini i u Australiji, a takođe je ovaj metal prisutan i na evropskom tlu, ali i na tlu Severne Amerike, pa i u Srbiji.
Ono što je važno imati uvek na umu jeste da bez obzira koji je izvor u pitanju, eksploatacija litijuma je u velikoj meri ne samo kompleksan i zahtevan proces, nego i kontroverzan, prosto zato što postoje potencijalni negativni uticaji na životnu sredinu. Iz tog razloga je vrlo važno na najmanji mogući nivo svesti negativan uticaj eksploatacije litijuma na životnu sredinu.
Gde se sve koristi litijum?
Nema sumnje da je u pitanju metal koji ima vrlo široko polje primene, i to primarno zato što ima po mnogo čemu jedinstvena i fizička i hemijska svojstva.
Kao neke od najvažnijih polja primene litijuma izdvajaju se:
Izrada baterija – Litijum-jonske baterije se smatraju najčešćim tipom trenutno korišćenih punjivih baterija, koje se koriste kako na laptopovima i mobilnim telefonima, tako isto i na električnim vozilima i različitim električnim alatima. Poznate su po poprilično dugom veku trajanja i po relativno maloj težini, tako da se smatraju odličnim izborom iza vozila i za prenosne uređaje.
Litijum kao lek – U medicini se takođe litijum koristi za izradu lekova koji se primenjuje sa ciljem lečenja kako depresije i bipolarnog poremećaja, tako i nekih drugih mentalnih oboljenja. Lek na bazi litijuma koji se najčešće koristi je litijum karbonat, a koji se primenjuje kako bi stabilizovao raspoloženje kod pacijenta i eventualno uspeo da spreči pojavu depresivnih, odnosno maničnih epizoda.
Vazduhoplovna industrija – Obično se litijum u ovoj industriji koristi za proizvodnju legura aluminijuma, bilo lakih ili čvrstih, koje se potom koriste prilikom izrade određenih delova aviona.
Proizvodnja stakla i keramike – Sa ciljem poboljšanja otpornosti staklenih i keramičkih predmeta kako na toplotu i mehanička oštećenja, tako i na hemikalije, koristi se u proizvodnji keramike i stakla i litijum. Zapravo se u staklo dodaje litijum oksid, a sa ciljem lakšeg oblikovanja.
Nuklearna industrija – U nuklearnim reaktorima se upravo litijum koristi kao rashladno sredstvo.
Da li je litijum element budućnosti?
Uzevši u obzir da je u pitanju jedan od najvažnijih elemenata, to se vrlo često navodi da je litijum element budućnosti. Zapravo ovaj metal ima ključnu ulogu u mnogim sferama života. Na prvom mestu se misli na litijum-jonske baterije, koje se koriste i sa ciljem smanjenja emisije štetnih gasova, a na dugoročnom planu i sa ciljem borbe protiv klimatskih promena.
Takođe, treba imati na umu i to da se litijum koristi i za izradu sistema za skladištenje energije, odnosno za izradu i solarnih panela.
Razlog zbog koga je eksploatacija litijuma tolika kontraverza odnosi se na uticaj koji taj postupak može imati na životnu sredinu. Naime, usled eksploatacije litijuma će doći ne samo do krčenja šuma, nego i do stvaranja značajnih količina otpada, a što će takođe potencijalno dovesti i do zagađenja vazduha i vode. Ne treba zaboraviti ni to da čak i ako se radi ekstrakcija litijuma iz slanih podzemnih voda, odnosno slanih jezera, to i te kako može negativno da se odrazi na životnu sredinu.
U novije vreme dostupne su i inovativne tehnologije koje se koriste sa ciljem eksploatacije i ekstrakcije litijuma, a koje bi trebalo da imaju nešto manje negativan uticaj na životnu sredinu nego kada se eksploatacija litijuma vrši na klasičan način.
Rudnici litijuma u Evropi
Značajne su rezerve litijuma na evropskom kontinentu, a osim u Srbiji, litijuma ima i na tlu Austrije, zatim Portugala i Finske. U tom smislu se rudnici litijuma u Evropi smatraju značajnim potencijalom koji može da doprinese razvoju industrije eksploatacije litijuma.
Međutim, vrlo je važno imati na umu i to da eksploatacija litijuma sa opravdanim razlogom izaziva i zabrinutost, i to najpre zbog potencijalnih negativnih uticaja koje taj proces može imati na životnu sredinu. Primarno se to odnosi na uništavanje prirodnih resursa, odnosno na zagađenje vazduha i vode. Upravo zato i jeste važno da eksploatacija litijuma bude vršena na način koji je održiv i koji se smatra prihvatljivim u ekološkom smislu.
Litijum u Srbiji
U dolini Jadra, nedaleko od grada Loznice, na tlu zapadne Srbije nalaze se najveće rezerve litijuma u Srbiji koje su do danas poznate.
Upravo na tom području je otkriven mineral, koji je simbolično nazvan jadarit, a u kome osim litijuma ima i bora.
Zanimljiv je podatak da su rezerve litijuma u Jadru toliko velike da se smatraju najvećima ne samo u Evropi, nego možda i na čitavom svetu.
Izuzev u dolini Jadra, litijum u Srbiji postoji i na drugim lokacijama, koje su još uvek u fazi istraživanja.
Brojne kontroverze, ali i debate i proteste je izazvao litijum u Srbiji, odnosno eksploatacija ovog metala u našoj zemlji. Iako to može u ekonomskom smislu da pomogne Srbiji, budući da može da donese otvaranje novih radnih mesta, te da na globalnom nivou poveća izvoz, postoji značajan nivo zabrinutosti zbog negativnih uticaja koje eksploatacija litijuma potencijalno može imati na životnu sredinu. Zato se i teži pronalasku najboljeg mogućeg rešenja koje će, sa jedne strane odgovoriti potrebama zaštite životne sredine, a sa druge potrebama za ovim metalom na svetskom nivou.