Zašto je Aja Sofija posebna?

Svetinja koja je tokom minulih vekova bila i hrišćanska i islamska, crkva Svete Mudrosti, odnosno Aja Sofija (gr. Αγία Σοφία, tr. Ayasofya-i Kebir Camii-i Şerifi) danas je simbol Istanbula.

Iako je u hrišćanskom svetu poznata kao Agia Sofia ili Aja Sofija, trenutno je njen pun naziv, slobodno preveden sa turskog jezika Velika džamija Aja Sofija.

Nekoliko puta tokom viševekovnog postojanja je Aja Sofija bila i hrišćanska Svetinja i džamija, ali je u jednom istorijskom trenutku čak funkcionisala i kao rimokatolička crkva i muzej.

Aja Sofija istorija ukratko

Iako se olako kao odgovor na pitanje ko je sagradio Aja Sofiju navodi da je to bio vizantijski car Jusitinija Prvi, istina je da je i pre toga na tom mestu postojala Svetinja.

Poznata i kao Velika crkva, transkribovano sa grčkog Magna eklisija, bila je prva Svetinja koja je izgrađena na mestu današnje Aja Sofije. Razloz za taj naziv jeste razlika u njenoj veličini u odnosu na sve ostale Svetinje na tlu tadašnjeg Carigrada. Na dan 15. februara 360. godine je crkva, koju je izgradio Konstancije Drugi osveštana. Postoje istorijski izvori, prema kojima je tu prvobitnu Svetinju zapravo izgradio otac ovog vizantijskog vladara.

U prvim decenijama petog veka, prvobitna crkva na mestu današnje Aja Sofije je spaljena, budući da je bila izgrađena primarno od drveta. Već 415. godine na tom mestu car Teodosije Drugi podiže novu Svetinju. Nažalost, i ona je stradala samo vek docnije, pa treća crkva na tom mestu niče 532 godine. Bila je mnogo drugačija u odnosu na prethodne. Ne samo da je bila veća, nego je vizantijski car Justinijan, koji je i izgradio današnju Svetinju, nastojao da ta Aja Sofija bude po mnogo čemu drugačija.

Projekat današnje istanbulske Svetinje izradili su Isidor iz Mileta, koji je bio inženjer toga doba, ali i arhitekta, kao i Antemije iz Trala, koji je bio zadužen za matematičke proračune. Ono što je posebno zadivljujuće jeste što je Aja Sofija kakvom je danas možemo videti izgrađena za samo pet godina.

Aja Sofija legenda

Za Grke je Aja Sofija jedna od najznačajnijih Svetinja i mnoge čestite prirpadnike tog naroda i danas i te kako boli sve to što beleži istorija Aja Sofije.

Jedna od legendi, koja je ostala očuvana i do današnih dana ukazuje na to koliko je za Grke značajna Aja Sofija. Ta legenda tiče se i poslednjeg cara Vizantijskog carstva, Konstantina IX Paleologa Dragaša, čije telo nikada nije pronađeno.

Prema toj legendi, onog trenutka kada bude pronađeno njegovo telo, nekadašnji Carigrad, a danas Istanbul će biti opet grčki, odnosno vizantijski.

U osnovi, ta legenda bazirana je na činjenici da je Konstantin Paleolog stradao tokom Opsade Carigrada. Tačnije, postoje indicije da je poslednji vizantijski car, kada je shvatio da će Osmanlije odneti pobedu i preuzeti grad, sa sebe zbacio carsku odeždu, kako njegovo telo ne bi bilo oskrnavljeno nakon stradanja i naredio poslednji juriš. Tokom sukoba 1453. godine je stradao i poslednji vizantijski car.

Legenda navodi da se njegovo telo i dan danas nalazi na ulasku u grad, nedaleko od Zlatne kapije i da čeka trenutak da se „probudi“. Onog trenutka kada se to bude dogodilo, prema legendi, današnji Istanbul, a nekadašnji Carigrad biće opet grčki, odnosno vizantijski.

Da sve bude još zanimljivije, slavoluk Konstantinovog Novog Rima, odnosno Zlatna kapija, koja je predstavljala jedan od ulaza u nekadašnji Carigrad zazidana je i danas. Da li zbog legende ili iz nekog drugog razloga, to i nije poznato, ali jeste poznato da ona i danas nije u funkciji.

Aja Sofija zanimljivosti

• Sve do Pada Carigrada, 1453. godine, Aja Sofija bila je zvanično najveća hrišćanska crkva na području Vizantijskog carstva.
• Dok nije podignuta Sultan Ahmetova džamija u Istanbulu 1616. godine, Aja Sofija je bila glavna gradska džamija. Zapravo ju je posle Pada Carigrada u islamsku bogomolju pretvorio 1453. godine turski sultan Mehmed Drugi Osvajač.
• Crkva Svete Sofije koja se nalazi u gradu Solunu u Grčkoj građena je po uzoru na Aja Sofiju. Po ugledu na nekada najveću hrišćansku bogomolju u Carigradu građen je i Hram Svetog Save na Vračaru u Beogradu.
• Počev od 1935. godine Aja Sofija je odlukom tadašnjih turskih vlasti funkcionisala kao muzej. Tako je bilo sve do 2020. godine kada je Aja Sofija ponovo pretvorena u džamiju, što je izazvalo negodovanje mnogih hriščanskih vernika, posebno Grka, ali i mnogih svetskih organizacija.
• Mermer koji je korišćen za izradu stubova Aja Sofije dopreman je kako sa Mramornog mora, tako i sa prostora Južne Afrike i iz Nikeje.
• Procenjuje se da je u toku petogodišnje gradnje, u periodu od 532. do 537. godine, na gradnji Aja Sofije uzelo učešće čak više od deset hiljada radnika.
• Budući da je u određenim istorijskim periodima funkcionisala kao džamija, to su i arabeske i freske u Aja Sofiji u to doba obično bivali prekrivani krečom. Međutim, zahvaljujući restauraciji postoji mogućnost da se vidi koliko su oni zapravo bili velelepni.
• U Aja Sofiji postoje i dve misteriozne kamene kocke. Do danas nije precizno utvrđeno čemu su one tačno služile, ali postoji pretpostavka da su imale funkcije fontana.
• Nedaleko od ove Svetinje nalaze se i grobnice petorice turskih, odnosno osmanskih sultana. U pitanju su mesta na kojima je večno počivalište sultana Selima Drugog, Murada III i sultana Mehmeda Drugog, kao i grobnice sultana Mustafe I i sultana Ibrahima Prvog.
• Danas je Aja Sofija deo Liste svetske kulturne baštine UNESCO-a.
• Smatra se da iz devetog veka datira mozaik koji prikazuje Bogorodicu sa Hristom, koji je ujedno i najstariji mozaik sa prikazom likova koji je krasio unutrašnjost Aja Sofije. Prethodno su bili izrađivani geometrijski mozaici, koji su prikazivali neke jednostavnije forme, poput recimo krstova ili cveća.
• Iako je danas zvanično džamija, Aja Sofija otvorena je i za turističke posete, uz maksimalno poštovanje pravila ponašanja u islamskim bogomoljama.
• Jedan od razloga zbog kojih je Aja Sofija smatrana srcem tadašnjeg Vizantijskog carstva jeste taj što su mnogi vitantijski carevi upravo u toj hrišćanskoj Svetinji i krunisani.
• Čuvena kupola Aja Sofije, čiji je prečnik fascinantnih 31 metar, u dva navrata je bila oštećena i to 986. i 1354. godine usled zemljotresa.
• Skriveni u tajnoj odaji Aja Sofije nalaze se i krst na kome je razapet Gospod naš Isus Hristos, kao i ekseri, navodi „Trtworld“. Smatra se da su tu te relikvije dopremljene iz Jerusalima. Za te relikvije vezano je verovanje da će Treći dolazak Gospoda našeg Isusa Hrista biti upravo u ovom, danas turskom gradu.
• Tokom gradnje korišćeni su i delovi Artemidinog hrama, jednog od Sedam čuda Starog sveta. Takođe, korišćen je i mermer zelenkaste boje koji je dopreman iz Tesalije, kao i veliko kamenje koje je u Carigrad dopremano iz jednog kamenoloma koji se nalazio u Egiptu. Iz Sirije je dopreman specijalan kamen žućkaste boje, dok je sa područja Bosfora dopreman crni kamen, navodi „Re-thinkingthefuture“.
• U unutrašnjosti Aja Sofije postoji mnogo stubova. Čak njih 140, ali je samo jedan među njima poseban. U pitanju je stub poznat kao Stub želja, za koji postoji verovanje da ima isceljujuće moći. Budući da na tom stubu postoji i jedna omanja rupa, to postoji verovanje da ako se u tu rupu stavi palac, zamisli želja i zatim se okrene šaka kružno, sva je prilika da će ta želja biti ispunjena.
• Mada deluje da je potpuno kružna, fascinantna kupola Aja Sofije zapravo ima blago ovalni oblik. Nalazi se na visini od oko 56 metara, a njen prečnik je 31, odnosno 32,5 metara, pa deluje kao da lebdi nad Svetinjom.
• Venecijanski dužd Enriko Dandolo koji je bio na čelu „latinskih hrišćana“ tokom opsade tadašnjeg Konstantinopolja 1203. godine, u toku Četvrtog krstaškog rata, sahranjen je 1205. godine u Aja Sofiji. Tokom tog napada je Svetinja značajno oskrnavljena, kojom prilikom su mnogi mozaici, ranije izrađeni od zlata, odneti u tadašnju Mletačku.