Na putu koji je nekada spajao Konstantinopolj i Dubrovnik, podno planine Rogozne, na obalama istoimene rečice, nalazi se manastir Banjska. Pripada Eparhiji Raško-prizrenskoj Srpske pravoslavne crkve i smešten je u neposrednoj blizini Zvečana na Kosovu i Metohiji.

Manastir Banjska je muški manastir i nalazi se pod zaštitom nadležnih institucija Republike Srbije, budući da je okarakterisan kao nepokretno kulturno dobro, odnosno Spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Grobna crkva za srpskog kralja

U periodu između 1313. i 1317. godine je srpski kralj iz dinastije Nemanjića podigao ovu Svetinju i posvetio je Svetom Stefanu. Prema dostupnim podacima, kralj Stefan Uroš Drugi Milutin je u ovoj svojoj zadužbini želeo da bude i sahranjen.

Iako je prvobitno zaista i sahranjen u toj Svetinji, po završetku Kosovske bitke njegovo telo se nije više nalazilo u Banjskoj. Nakon što su prenete u Trepču, u kojoj su bile sve do 1460. godine, mošti srpskog kralja Milutina prenete su u bugarski manastir Gornja Banja, u kome su najverovatnije bile pohranjene oko dve decenije. Danas se mošti srpskog kralja nalaze u Sofiji, glavnom gradu Bugarske. Tačnije, u crkvi Svete Nedelje, koja se se nalazi u centru grada, u kojoj se svake godine dan uoči praznika posvećenog ovom Svetitelju, a koji se obeležava 30. oktobra vrši obred, kome prisustvuju brojni vernici, uzevši u obzir da su košti kralja Milutina poznate kao mirotočive.

Bogati manastirski posedi

Ne treba zaboraviti podaatak da je kralj Milutin bio jedan od najznačajnijih vladara iz dinastije Nemanjića, tako da je i očekivano što je za svoju zadužbinu, u kojoj je izrazio želju i da bude sahranjen, osigurao značajne posede. Čak 75 sela su bila u posedu manastira Banjska, kao i katuni, njih devet, ali i značajna novčana sredstva i drugi prihodi.

U tom smislu ne čudi podatak koji je naveden na sajtu o zadužbinama Nemanjića, a koji veli da je manastir Banjska bio jedan od najvećih feudalnih poseda u Srbiji toga doba.

Zanimljivosti o manastiru Banjska

Pretpostavlja se da je na mestu, na kome danas stoji manastir Banjska, ranije postojala Svetinja, koja je bila i sedište istoimene episkopije.

Prvi iguman Banjske bio je Danilo Drugi, koji je bio Milutinov vrlo blizak saradnik i osoba kojoj je verovao.

Manastir Banjska građen je po uzoru na manastir Studenicu, u raškom stilu srpske arhitekture.

Pozadina fresaka rađena je specifičnom tehnikom, koja je uključivala i oblaganje listićima od zlata, po čemu je manastir Banjska poseban.

Budući da mu je u Banjskoj sahranjena majka, srpska kraljica Tedora, Dušan Silni je manastiru na dar  dao nove posede, čime je ovu Svetinju učinio još bogatijom.

Bogorodica Sokolićka ili Bogorodica sa detetom u krilu je najznačajniji arhitektonski element ove Svetinje. Razlog za takav naziv jeste što se danas ova skulptura nalazi u selu Sokolica, u priprati seoske crkve, a na njoj se mogu videti i ostaci nekadašnje pozlate.

Južno od kapije manastira nalazi se jedna obrambena kula, koja je izgrađena po ugledu na manastir Hilandar na Svetoj Gori.

Istorija manastira Banjska protkana je brojnim stradanjima. Čak je tokom 19. veka ova Svetinja bila korišćena i kao islamska bogomolja.

Čak više od pet vekova manastir Banjska čekao je na obnovu, dok je u međuvremenu manastirska riznica gotovo potpuno opustošena.

U toku Velikog rata došlo se do gotovo slučajnog otkrića u ovoj Svetinji, kada su u grobnici kraljice Teodore pronađena dva prstena, od kojih se jedan i danas čuva u Narodnom muzeju u Beogradu.

Tokom 2004. godine je manastir ponovo oživeo, a smatra se i svojevrsnim duhovnim centrom za srpski živalj na području Kosova i Metohije.