U narodnom pamćenju poznat kao Marko Kraljević, rođen je u porodici Mrnjavčević i to najverovatnije oko 1335. godine.
Poznato je i da je u tadašnjoj Vlaškoj najverovatnije, što je današnja Rumunija, 17. maja 1395. godine vođena Bitka na Rovinama, u kojoj je učešće uzeo i Marko, kao vazal turskog sultana Bajazita i da je u toj bici poginuo.
Istorijski lik Marka Kraljevića
Otac Marka Kraljevića bio je Vukašin Mrnjavčević, srednjevekovni velmoža, a majka mu je bila Jelena, koja je bila sestra vojvode Momčila, bugarskog srednjevekovnog vlastelina. U monaštvu je Markova majka uzela ime Jevrosima, te se pod tim imenom i pominje u epskoj narodnoj poeziji.
Odgovor na pitanje gde je rođen Marko Kraljević nije moguće precizno dati. Jedini podatak koji je relevantan jeste da je njegov otac, Vukašin Mrnjavčević vladao teritorijom koju danas zauzima područje Kosova i Metohije, te Republike Severne Makedonije.
Takođe, ne postoji ni precizan podatak o tome kad je rođen Marko Kraljević, ali se pretpostavlja da je to bilo oko 1335. godine.
I mada je jedan čitav ciklus epskih pesama posvećen ovom junaku i iz njih se mnogo toga može saznati o njegovim delima, doduše sa aspekta narodnog predanja i uglavnom bez istorijskog osnova, ne treba izgubiti iz vida činjenicu da je narodni pripovedač u mnogo čemu preterao. Ipak, za lik epskog junaka Marka Kraljevića u velikoj meri je uzet Marko Mrnjavčević, sin Vukašina Mrnjavčevića.
Istorijski lik Marka Kraljevića nije u velikoj meri poznat kao epski, ali se zna da je titulu mladog kralja Marko Mrnjavčević stekao 1370. godine. Upravo ta titula obezbeđivala mu je mogućnost da postane kralj Srbije, ali samo ako tadašnji srpski kralj Uroš ne bude imao sinova, odnosno muških naslednika.
Samo godinu dana docnije, na reci Marici odigrala se odsudna bitka za srpsku istoriju toga doba. Na dan 26. septembra 1371. godine, na tromeđi teritorija današnje Grčke, Bugarske i Turske odigrala se Marička bitka, kada su turske snage ubile i Markovog oca i strica, Vukašina i Uglješu Mrnjavčevića.
Tek dva meseca nakon bitke umire i srpski kralj, pa Marko, zahvaljujući prethodno stečenoj tituli postaje kralj srednjevekovne srpske države. Međutim, njega za kralja srpske velmože ne žele da priznaju. Prilep je bio grad u kome je tada Marko stolovao.
Ubrzo nakon toga Marko Kraljević, odnosno Marko Mrnjavčević postaje turski vazal.
Bio je oženjen ćerkom Radoslava Hlapena, Jelenom. Radoslav je gospodario područjem tadašnje Južne Makedonije, odnosno gradovima Ber i Voden, što su danas gradovi Verija i Edesa u Grčkoj.
Marko Kraljević u narodnom predanju
Jedan ciklus epskih narodnih pesama posvećeno je Marku Kraljeviću. U većini pesama pominju se Marko Kraljević i Šarac, njegov verni konj, a postoje i pesme u kojima se pominje njegova majka Jevrosima, kao i Vila ravijojla.
Marka je epski pesnik prikazao uglavnom kao čoveka, gotovo ne pominjući njega kao vladara. U mnogim pesmama koje su deo Ciklusa o Kraljeviću Marku prisutno je preterivanje prilikom opisa njegovih osobina, te se stiče utisak da je u pitanju čovek nadljudske snage. Pesme prate celokupan Markov život, ali je važno imati na umu da se one ne oslanjaju na poznate istorijske podatke o Marku Mrnjavčeviću.
Osim kao borac protiv nasilja, koji je i neustrašiv, Marko Kraljević je u epskoj narodnoj poeziji prikazan i kao neko ko ne preza od toga da brani sirotinju i slabije. Bori se protiv nepravde, a ne boji se ni da se suprotstavi turskim siledžijama. Ipak, i narodni pevač pominje da je Marko morao silom prilika da se bori na turskoj strani, ali ne prošušta da pomene da on turskog cara prezire, kao i ono što turski osvajači čine njegovom narodu.
Marko Kraljević zanimljivosti
- Krali Marko je njegovo ime u bugarskoj narodnoj tradiciji, u kojoj važi za vrlo poštovanog srednjevekovnog junaka.
- Po naredni tadašnjeg kralja Uroša, sina srpskog cara Dušana Silnog, Marko Mrnjavčević je 1361. godine bio zadužen da u Dubrovniku vodi pregovore o miru, sa ciljem smirivanja sukoba koji su početkom te godine izbili. Iako nije uspeo da sklopi mir, Marko je mnogo toga dobrog učinio, o čemu svedoči i prvi pisani trag o njemu.
- Po očevoj volji, Marko je trebalo da se oženi ćerkom Juraja Drugog Šubića, koja je bila i rođaka Tvrtka Prvog, bosanskog bana. Međutim, to se nije dogodilo jer je tadašnji papa po imenu Urban Peti vrlo strogo zabranio banu Tvrtku Prvom da to dozvoli, zbog različitih vera dvoje mladih.
- Marko je imao trojicu braće i to: Andrijaša, Dmitra i Ivaniša.
- Tokom braka sa Jelenom, Marko je ljubio i izvesnu Todoru, zbog čega ga je supruga napustila. O tom nemilom događaju je belešku ostavio jedan od Markovih podanika po imenu Dobri. Uslov da se pomiri sa suprugom bio je da Todoru preda njenom ocu, što je Marko i uradio. Određena tumačenja navode da se na taj korak odlučio zbog praktičnih razloga, budući da je oblast kojom je vladao imala granicu sa oblašću kojom je vladao Jelenin otac, pa Marko nije želeo da postanu neprijatelji.
- Markove kule ostaci su tvrđave koja se nalazi u blizini grada Prilepa, u današnjoj Republici Severnoj Makedoniji. U crkvi manastira posvećenog Svetom arhangelu Mihailu, koji su Marko i njegovo otac obnovili i i danas se nalaze njihovi portreti.
- Neposredno pred početak Maričke bitke Marko gradi u Prizrenu crkvu, koju posvećuje Svetoj Nedelji.
- Nedaleko od Skoplja, glavnog grada današnje Republike Severne Makedonije nalazi se i selo koje nosi naziv Markova Sušica. U tom selu je i Markov manastir, posvećen Svetom Dimitriju, koji je najverovatnije građen u periodu između 1345. i 1376/77. godine.
- Postoje podaci i o tome da je u vreme vladavine Marka Mrnjavčevića bio kovan srebrni novac, koji je težio 1,11 grama i imao je tri apoena.
