Pored toga što je najveća pravoslavna svetinja u Srbiji, hram Svetog Save na Vračaru, u Beogradu je nakon Hrama spasa naroda u glavnom gradu Rumunije, drugi po veličini na području celog Balkana.
Takođe, u pitanju je Svetinja koja se nalazi na visokom, trećem mestu u celom svetu po veličini. Podsećanja radi, hram Hrista Spasitelja u Moskvi je na prvom mestu po veličini u pravoslavnom svetu, nakon koga sledi crkva u Bukureštu, pa hram Svetog Save u Beogradu.
Spomen hram Svetog Save
Beogradski hram posvećen je Svetom Savi, zaslužnom za samostalnost Srpske pravoslavne crkve i podignut je na mestu, na kome su prema verovanju, spaljene mošti tog svetitelja.
Ipak, o tome gde su spaljene mošti Svetog Save postoje oprečna mišljenja, ali o tome nekom drugom prilikom.
Oko deceniju nakon što je tadašnja Srbija konačno oslobođena od viševekovne turske vlasti, biva osnovano Društvo za podizanje hrama Svetog Save na Vračaru.
Upravo ta 1895. godina se smatra posebno važnom, jer su tada udareni svojevrsni temelji za početak ovog, vrlo značajnog projekta.
Na čelu pomenutog društva nalazio se mitropolit Mihajlo.
Ko je projektovao hram Svetog Save?
Čitavu deceniju nakon osnivanja, 1905. godine je Društvo za podizanje hrama Svetog Save na Vračaru i zvanično raspisalo konkurs za izradu projekta ove Svetinje. Bio je to javni konkurs, koji je uključivao i vrlo precizno definisane propozicije.
Prvi uslov odnosio se na monumentalnost građevine, budući da je bilo predviđeno da treba da zauzima površinu od dve do 2.500 kvadrata. Sem toga, građevina je trebalo da ima odlike srpsko-vizantijskog stila arhitekture.
Iako je pet radova učestvovalo u konkursu, nijedan nije prihvaćen od strane eksterne, petrogradske komisije, imenovane od strane Imperatorske akademije umetnosti.
Po završetku Velikog rata, na čelo odbora, koji je raspisao novi konkurs 1919. godine biva postavljen patrijarh Dimitrije. Tada su, međutim uslovi izmenjeni, a najpre u smislu da je zahtevano da građevina bude površine od oko tri hiljade kvadrata, odnosno da u njoj može da boravi šest hiljada ljudi.
Taj konkurs je bio uspešan i to ne samo zbog činjenice da je prispelo čak 22 projekta. Istini za volju, dodeljena je samo druga nagrada, i to profesoru arhitekti Bogdanu Nestoroviću, dok prva i treća nagrada na ovom konkursu nisu dodeljene.
Jedan od stručnjaka čiji je rad na tom konkursu visoko ocenjen bio je i arhitekta po imenu Aleksandar Deroko, pa je na kraju 1930. godine patrijarh Varnava u ime odbora na čijem se čelu nalazio, dodelio izradu projekta arhitektama Bogdanoviću i Deroku.
Hram Svetog Save
Godine 1935. je i zvanično započeta gradnja hrama Svetog Save u Beogradu. Četiri godine docnije, na dan 10. maja 1939. godine, kada se obeležavao spomen na dan kada su spaljene mošti Svetog Save, tadašnji patrijarh Gavrilo je i simbolično položio povelju u temelje hrama Svetog Save.
Usledio je prekid radova na izgradnji Hrama tokom Drugog svetskog rata i čak četiri decenije nakon toga.
Prvi put posle tog perioda je patrijarh German bio taj koji je 1958. godine pokrenuo temu o nastavku gradnje. Poslao je čak 88 molbi nadležnima i 1984. godine konačno biva prihvaćena ideja, kada je i izdata dozvola da bude nastavljena izgradnja ovog velelepnog zdanja.
Profesor arhitekta Branko Pešić tada biva imenovan od strane patrijarha i proglašen protomajstorom. Upravo on je prethodni projekat donekle izmenio.
Osvećenje hrama Svetog Save je drugi put izvršio patrijarh German na dan 30. aprila 1985. godine.
Usledio je još jedan prekid u gradnji Hrama i to u periodu od 1991. do 1996. godine, da bi društvo još jednom bilo obnovljeno 2001. godine, kada i radovi na ovom zdanju postaju intenzivniji.
Zanimljivosti o hramu Svetog Save
- Čak 4.000 tona teži kupola na hramu Svetog Save.
- Na dan 26. juna 1989. godine je, nakon 40 dana završeno podizanje kupole na Hramu.
- Početkom ovog veka je zaživela i ideja o uređenju kripte hrama Svetog Save i crkve posvećene Svetom knezu Lazaru.
- Prvi srpski patrijarh koji je sahranjen u kripti hrama Svetog Save je Njegova Svetost patrijarh Irinej, koji je tu sahranjen 2020. godine.
- Ruska akademija umetnosti je zaslužna za unutrašnje uređenje Hrama u stilu mozaika.
- Hram Svetog Save sagrađen je na imanju Stojana Simića, koji se bavio trgovinom u vreme vladavine članova dinastije Obrenovića, a koji je kasnije od njegovih naslednika kupio Frensis Makenzi.
- Ukupna površina unutrašnjosti Hrama je 3.650 kvadratnih metara.
- Na hramu Svetog Save postoji ukupno 13 kupola.
- Visina kupole sa krstom je 78,3 metra.
- Hram Svetog Save na Vračaru nalazi se na nadmorskoj visini od 134 metra.
- U kripti hrama Svetog Save se nalaze i freske mnogih nedavno kanonizovanih pravoslavnih mučenika.
- Jedna od retkih Svetinja, u kojoj se može videti i freska srpskog cara Dušana Silnog je hram Svetog Save na Vračaru.
- U porti Hrama nalazi se i velelepni spomenik Svetom Savi, čija je visini 5,2 metara.