Smeštena na Balkanskom poluostrvu, Srbija ne spada u globalne problematične lokacije kada je reč o seizmičkoj aktivnosti, ali to ne znači da je potpuno pošteđena od zemljotresa. Iako većina ljudi pri pomisli na zemljotrese prvo misli na poznate seizmički aktivne regije poput Kalifornije ili Japana, recimo, i Balkan ima svoju istoriju seizmičkih aktivnosti.
Pre nego što se upustimo u detalje, važno je razumeti kako i zašto nastaju zemljotresi u Srbiji i kakav je njihov istorijski i savremeni kontekst.
Seizmička aktivnost u Srbiji uglavnom je rezultat tektonskih pokreta koji se dešavaju na spoju Evroazijske i Afričke tektonske ploče. I dok većina zemljotresa koja se registruje u Srbiji spada u kategoriju slabijih do umerenih, postoji nekoliko zabeleženih događaja koji su izazvali značajnu materijalnu štetu i imali društveni uticaj.
U poslednjim decenijama, zemljotresi su registrovani širom Srbije, ali su neka područja sklonija seizmičkoj aktivnosti. Na primer, oblast Kopaonika, južni deo zemlje i pojedini delovi Vojvodine povremeno su bili epicentri jačih zemljotresa. Uprkos tome, građevinske norme i svest građana o pripremljenosti za zemljotres nisu na nivou onih u najugroženijim delovima sveta, što može povećati rizik od štete kada se oni dogode.
Dok se Srbija možda ne može smatrati visokoaktivnom seizmičkom zonom, zemljotresi su dovoljno česti da zaslužuju pažnju građana, vlasti i stručnjaka. Monitoring, priprema i svest o mogućim rizicima ključni su za minimiziranje potencijalne štete i osiguranje bezbednosti stanovništva.
Ukratko, zemljotres ili potres je podrhtavanje Zemljine kore uzrokovano oslobađanjem nagomilane energije u Zemljinoj litosferi. Ova energija se oslobađa kada dođe do pucanja stena ili kada se pomeraju duž geoloških raseda. Trenuci kada stene pucaju i pokreću se uzrokuju oslobađanje energije u obliku seizmičkih talasa, koji se zatim kroz Zemljinu koru i površinu šire u svim pravcima, što ljudi osećaju kao podrhtavanje tla. Osim prirodnih uzroka, zemljotresi mogu biti izazvani i ljudskim delovanjem, kao što su rudarske eksplozije ili ispitivanje podzemnih nuklearnih eksplozija.
Gde su najčešći zemljotresi u Srbiji?
Mada se Srbija nalazi u seizmički aktivnom području, ipak nije među najaktivnijim područjima na svetu. Konkretno, u našoj zemlji. najaktivnija područja u pogledu seizmičke aktivnosti su:
- Kopaonik – Raška seizmička zona, koja je najaktivnija seizmička zona u Srbiji
- Područje oko Niša, naročito južno od Niša
- Beogradska zona
Iako manje aktivna u poređenju sa Kopaonikom i Nišem, Beogradska regija je doživela nekoliko značajnijih zemljotresa u prošlosti.
Koji su zemljotresi bili narazorniji u Srbiji?
U istoriji Srbije zabeleženi su brojni zemljotresi, ali nekoliko njih se posebno izdvaja po svojoj snazi i razornom efektu.
Zemljotres u Skoplju 1963. godine, iako se dogodio u Republici Severnoj Makedoniji, ovaj zemljotres je imao veliki uticaj i na Srbiju, posebno na južne delove zemlje. Sa magnitudom od 6.1 stepen Rihterove skale, ovaj zemljotres je usmrtio više od hiljadu ljudi i uništio veći deo Skoplja.
Zemljotres u Valjevu 1980. godine imao je magnitudu od 5.3 stepena i izazvao je značajnu materijalnu štetu, ali srećom sa manje žrtava nego onaj koji je pogodio Skoplje.
Zemljotresi na Kopaoniku, odnosno u Raškoj zoni. Ova regija je bila pogođena više puta jačim zemljotresima koji su uzrokovali materijalnu štetu i povrede.
I dok su jači zemljotresi relativno retki, slabiji zemljotresi se u Srbiji dešavaju često, ali većinom ne prouzrokuju značajnu materijalnu štetu ili žrtve.