Kada se pomene manastir Esfigmen ne mogu da se ne pomenu ziloti. Sveta gora se nalazi u Grčkoj i to na trećem kraku poluostrva Halkidiki. Jedan od svetogorskih manastira, koji je među najznačajnijima je i srpski manastir Hilandar.
I dok ostali manastiri, čini se ničim ne privlače pažnju javnosti, privlači je manastir Esfigmen. Vesti koje se mogu pročitati o ovom svetogorskom manastiru nisu baš prijatne, iako mnogi ne znaju ko su ziloti i šta je zilotizam, te zašto su baš odabrali ovaj manastir na Svetoj gori? Takođe, mnogi koje interesuje ta tema pitaju se da li postoje ziloti u Srbiji ili ne?
Ko su ziloti?
Pristalice zilotizma, koji se smatra svojevrsnim pokretom u pravoslavlju su ziloti. Najjednostavnije bi bilo reći da su ziloti oni monasi i sveštenici, koji ispovedaju istinsko pravoslavlje. Iako ih zvanična Crkva smatra takozvanim raskolnicima, odnosno osobama koje žele da izazovu raskol u pravoslavnoj crkvi, ziloti opsatu u Esfigmenu.
Da bi se bolje razumelo ko su ziloti i zašto je zvanična Crkva protiv takve vrste pravoslavlja, treba imati na umu i da su ziloti ti koji se otvoreno protive da dođe do stvaranja jedne Crkve. Tačnije, oni se protive takozvanom ekumenizmu, koji bi doveo do sjedinjavanja svih Crkava i formiranje jedne.
Sem toga, ziloti su i protiv reforme kalendara, ali i sergijanizma, što je pojam koji se vezuje za to to što je Moskovska patrijaršija donela odluku da ostvari saradnju sa komunističkom vlašću tadašnjeg Sovjetskog saveza.
Ziloti na Svetoj Gori
Iako ziloti postoje svugde u svetu, mnogima je prva asocijacija na njih upravo manastir Esfigmen na Svetoj Gori.
Konkretno, ziloti ili oni koji ispovedaju istinsko pravoslavlje, ali koje zvanična Crkva smatra jereticima, žive u manastiru Esfigmen decenijama unazad. Nerteko se događa i da imaju problem sa policijskim snagama, koje su u nekoliko navarat pokušavale da ih iz manastira izbace.
Treba napomenuti i to da ziloti u Esfgimenu poštuju stari kalendar, ali i da ne priznaju Vaseljenskog patriajrha, iako je Sveta gora pod jurisdikscijom, odnosno nadležnošću Vaseljenske patrijaršije, čije je sedište u nekadašnjem Carigradu, današnjem Istanbulu.
Manastir Esfigmen Sveta gora
Posvećen prazniku Vaznesenja Gospodnjeg, odnosno prazniku poznatom kao Spasovdan koji se obeležava 40 dana nakon Vaskrsa, manastir Esfigmen je smešten na samoj obali.
Kako je na zvaničnom sajtu manastira Hilandar navedeno, postoji jedno predanje o nastanku ove Svetinje. Prema njemu, car Teodosije Drugi i Pulherija, koja mu je bila sestra, a bila je udata za cara Marcijana, osnovali su manastir Esfigmen na Svetoj gori.
Prvi put se u spisima ovaj svetogorski manastir pominje 998. godine i to kao Esfagmen, što se slobodno prevodi kao iskasapljen, odnosno ubijen ili posečen. O poreklu naziva manastira postoji nekoliko teorija.
Poznato je i da je crkvu posvećenu Vaznesenju Gospodnjem, koja je i glavna crkva manastira Esfigmen, 1810. godine podigao iguman po imenu Teodorit.
Posebno je zanimljivo pomenuti da su manastir Esfigmen pomagali i srpski vladari i velikaši, poput cara Dušana Silnog i despota Đurđa Brankovića. Takođe je poznato i da su Jovan Peti Paleolog i sultanija Mara Branković, ćerka srpskog despota Đurđa, pomagali ovu svetogorsku Svetinju.
Zilotski manastir na Svetoj gori
Od oko stotinu monaha, u Esfigmenu je i petorica Srba. Monasi ovog svetogorskog manastira ne odobravaju, niti podržavaju odluke vaseljenskog patrijarha, te nisu pristalice ekumenizma kao ideje.
Nedugo nakon što se tadašnji patrijarh susreo sa rimskim papom, monasi Esfigmena su prestali da priznaju vaseljenskog patrijarha. Kao dokaz je i podatak naveden na pomenutom sajtu, da njegovo ime ne pominju tokom službi.
Odnos prema zilotima manastira Esfigmen daje, možda i najbolje pomenuti sajt i mi ga ovom prilikom citiramo u celosti:
Svi dosadašnji pokušaji da se esfigmensko bratstvo protera sa Atosa nisu uspeli. Nepokolebljivi u veri, čuvanju kanona i svetootačkog predanja, i uz prećutnu podršku mnogih Svetogoraca, ali i pobožnih stanovnika Soluna i Halkidikija, Esfigmenci opstaju i pored zabrane dopremanja hrane i lekova, oduzetih dobara i blokade bankovnog računa. Kanonski sukob s prvojerarhom Carigradske crkve je u poslednjoj dekadi eskalirao u otvorenu netrpeljivost i progon.
Manastir Esfigmen zanimljivosti
- Počev od 1974. godine se na spoljašnjem zidu manastira Esfigmen, koji je okrenut prema moru nalazi natpis Sloboda ili smrt! (gr. Ελευθερία ή θάνατος!).
- Esfigmenska povelja despota Đurđa Brankovića deo je riznice manastira Esfigmen. Na njoj se mogu videti i portreti despotice, njegove supruge, ali i njihove dece. Povelja je napisana u manastiru Žiča 1430. godine. U njoj je navedeno da će manastir Esfigmen dobijati „50 litara srebra od novobrdske carine“ svake godine. Krajem 15. veka, tačnije 1499. godine je despotica Angelina Branković potvrdila da će Esfigmen i dalje taj poklon imati na raspolaganju.
- Živopis manastira Esfigmen je oštećen u periodu Grčkog rata za nezavisnost, jer su u ovoj Svetinji logorovali tada neki turski vojnici.
- U Esfigmenu se, pored ostalih relikvija čuva i ikona Bogorodica Ruža neuvenjiva, za koju se veruje da je čudotvorna. Sve dok se 1999. godine nije upokojio u Gospodu, esfigmenski iguman po imenu Evtimije se upravo nad tom ikonom molio. Monasi su nakon toga na njegov grob stavili ovu ikonu. Ono što je bilo posebno zanimljivo jeste što su primetili da su pčele na ovoj ikoni uz pomoć voska napravile ram i to oko Bogorodičinog i lika Bogomladenca. Nedugo nakon toga su monasi Esfigmena uneli ikonu u unutrašnjost manastira, gde se i danas nalazi.
- Vaseljenski patrijarh Vartolomej je uz stari konak u Kareji odlučio da postavi kamen temeljac za „novi Esfigmen“. Bratstvo tog manastira bi trebalo da čine oni monasi Esfigmena, koji su se priklonili vaseljenskom patrijarhu.