U južnom delu Srbije, na oko 90 kilometara udaljenosti od Niša i nešto manje od 30 kilometara od Kuršumlije nalazi se jedan lokalitet, koji je po mnogo čemu jedinstven za ovaj deo sveta.

Počev od 1959. godine je Đavolja pod zaštitom nadležnih institucija. Godine 1995. je zvanično proglašena Spomenikom prirode i to kao prirodno dobro od izuzetnog značaja, koje se nalazi u prvoj kategoriji zaštite.

Izuzev zemljanih figura posve neobičnog oblika, Spomenik prirode Đavolja varoš čine i dva izvora vode, specifična po izuzetno visokom sadržaju minerala, ali i kiselosti. Sem toga, na tom području postoje i ostaci nekadašnjih naselja, ali i rudarskih jama, u kojima su radili Sasi, poznati kao odlični rudari, kao i stare crkve i drugi zanimljivi lokaliteti.

Šta je Đavolja varoš?

U ataru sela Đake, koje teritorijalno pripada opštini Kuršumlija, nalazi se Đavolja varoš. Sam lokalitet je najverovatnije nastao u periodu od 660. do 700. godine.

U dve jaruge, koje nose zanimljive nazive, Paklena i Đavolja jaruga, između kojih se nalazi vododelnica, mogu se videti zemljani stubovi, među kojima neki imaju kupolu u vidu kapice na vrhu. Budući da zaista podsećaju oblikom na kule, to ih stanovnici tog područja upravo tako i nazivaju.

Visina 202 zemljane figure kreće se u rasponu od dva do 15 metara, dok je njihova širina između pola metra i tri metra.

Kako je nastala Đavolja varoš?

Iako postoje narodne legende u vezi sa time kako je nastala Đavolja varoš, naučno objašnjenje je zapravo vrlo jednostavno.

Usled erozivnog procesa, a uz pomoć vetra, sunca, kiše i drugih prirodnih faktora, kao  i zbog karakteristika samog terena, najjednostavnije rečeno, dolazi do formrianja ovih neobičnih zemljanih figura. Naime, vekovima unazad ovaj proces traje, a budući da nastaju usled dejstva erozije, ove figure menjaju i oblik i visinu.

Da li je Đavolja varoš jedinstvena?

I mada nema apsolutno nikakve sumnje da je Đavolja varoš za Srbiju jedinstvena, u Evropi i svetu se, ipak mogu videti takvi fenomeni. Doduše, ne na mnogo lokacija.

Što se Amerike tiče, u Kolorado Springsu, na području Bašte bogova, jednog od nacionalnih parkova nalaze se kamene formacije nalik onima u Đavoljoj varoši, kao i na području Alpa u Italiji i Austriji, te u francuskoj pokrajini Gornja Savoja.

Izvori vode u Đavoljoj varoši

Svakako da su zemljane figure u vidu stubova najupečatljivije na području Đavolje varoši, ali je interesantno pomenuti i dva izvora izuzetno kisele vode. Jedan od njih, koji nosi naziv Đavolja voda karakteriše ekstremna kiselost i izuzetno visoka koncentracija minerala. Nalazi se u Đavoljoj jaruzi, nedaleko od figura. Izuzev gvožđa i i bakra, u vodi ima i sumpora, kalijuma i drugih minerala. Drugi izvor nosi naziv Crveno vrelo i udaljen je od prethodno pomenutog oko četiri stotine metara. Iako je manje kiseo, i u njemu postoji izuzetno visok sadržaj minerala.

Legenda o Đavoljoj varoši

Nekako je posve očekivano da jedno takvo mesto prate i legende, koje se do današnjih dana prenose sa kolena na koleno.

U davna vremena je na tom području đavo odlučio da umeša prste, jer su stanovnici okolnih sela bili pobožni i živeli su u skladu sa verom i čašću. Zato je odlučio da ih natera da popiju đavolju vodu, ne bi li zaboravili na red i čast.

Nedugo nakon toga su meštani doneli odluku da dozvole bratu i sestri da se venčaju. Iako je u sve to pokušava da se umeša i vila, koja je celo to područje štitila, đavo je ipak odneo pobedu. Barem je tako delovalo…

Dok su svatovi kretali po mladu, vila je svoje molitve uputila Bogu da ih u tome spreči, kako ne bi došlo do skrnavljenja rodbinskih veza.

Onog momenta kada je Bog uslišio viline molitve, počeo je da duva jak veta i, kako veli narodna legenda, nebo sa zemljom se spojilo, što je dovelo do toga da svi svatovi ostanu tu okamenjeni.

Takođe postoji i druga legenda o nastanku Đavolje varoši, prema kojoj su ove neobične formacije zapravo demoni, odnosno đavoli, koji su okamenjeni. Prema toj legendi, oni su uspeli da ih se otarase nakon što su proveli noć u blizini crkve u tom kraju, koja je posvećena Svetoj Petki.

Zato i jeste prisutno verovanje da bi vernici trebalo da mesto na telu koje ih boli najpre dodirnu maramicom i da tom prilikom zamisle želju, posle čega bi tu istu maramicu trenalo da vežu za stub nadomak te Svetinje, jer se smatra da će tako sve nevolje ostati na tom mestu. Posle sedam dana se maramice skidaju sa tog stuba i simbolično zakopavaju u zemlju, ne bi li u Đavoljoj varoši i ostali svi đavoli, odnosno sve nevolje sa kojima su se vernici susreli.

Ostaci rudnika

Još jedna zanimljiva lokacija na području Đavolje varoši jesu i ostaci nekadašnjih rudnika, u kojima su kao rudari bili angažovani pripadnici plemena Sasi, koje je u vreme svoje vladavine na to područje doveo srpski car Uroš.

Budući da je celokupno područje poznato po rudnom bogatstvu, to je car Uroš doveo ove vešte rudare, kako bi iskopavali rude gvožđa i aluminijuma, ali i srebra i zlata.