Borba srpskog naroda protiv turske vlasti obuhvatala je nekoliko faza, među kojima su najznačajnije Prvi srpski ustanak i Drugi srpski ustanak.
Onog trenutka kada su 1801. godine turske dahije na području Beogradskog pašaluka ubile neke od narodnih prvaka, a zatim i započele talas nasilja u celom pašaluku, mnogi tadašnji Srbi su već počeli da kuju planove o tome kako da se suprotstave turskoj vlasti. U to doba su neki otišli u hajduke, a nedugo nakon što su turske snage dobile informacije o tome da se Srbi pripremaju na ustanak, zbio se događaj koji je i uticao na dalji tok istorije.
Seča knezova 1804. godine, kojom prilikom su pogubljeni mnogi značajni ljudi toga doba, smatra se osnovnim povodom za izbijanje Prvog srpskog ustanka. Naime, turske dahije su, pored ostalih, pogubile u periodu od 23. do 29. januara 1804. godine sledeće srpski velikaše toga doba:
- obor kneza Aleksu Nenadovića iz Brankovine
- obor kneza Iliju Birčanina iz Suvodnja
- kneza Teofana iz Orašja
- kneza Stevana Andreića Palaliju iz Begaljice
- kneza Petra iz Crkvenca
- kneza Marka Čarapića iz Belog Potoka
- kneza Stojana ili Stefana Mihajlovića iz Zeoka
- igumana Hadži Đeru iz manastira Moravci
- arhimandrita Hadži Ruvima iz manastira Bogovađa
- kmeta Janka Gagića
- hajduka Gavrila Buđevca iz Tavnika
Bilo je i onih koji su izbegli surovost dahija, a među njima je najznačajniji bio Đorđe Petrović Karađorđe iz Topole, koji će kasnije postati i vođa Prvog srpskog ustanka.
Prvi srpski ustanak
U periodu između 14. februara 1804. godine i 07. oktobra 1813. godine trajao je Prvi srpski ustanak, koji su protiv vrhovne turske vlasti podigli Srbi sa područja Smederevskog sandžaka, odnosno ostalih šest nahija u okolini tog sandžaka.
Vrlo brzo nakon što su se Đorđe Petrović, poznat pod nazivom nadimkom Karađorđe, zatim Vasa Čarapić i Janko Katić sastali, ne bi li kao narodni poglavari i dogovorili kako će se srpski narod boriti protiv dahija i turske vlasti, okupili su se i mnogi drugi što hajduci, što značajni ljudi toga doba, a među kojima se posebno ističu hajduk Veljko Petrović i Stanoje Glavaš. Takođe, njima se priključio i Jakov Nenadović, brat Alekse Nenadovića, kao i sveštenik Luka Lazarević, zatim Petar Todorović Dobrnjac i Milenko Stojković, da bi nedugo nakon toga, bezmalo sav muški srpski živalj bio na nogama.
Zanimljiv je podatak da je Stanoje Glavaš prvobitno bio predložen za vođu srpskih ustanika i to kao neko ko se smatrao izuzetno uglednim na području Šumadije. Međutim, on je to odbio, da bi posle toga bio predložen knez Teodosije Marićević, koji je bio iz sela Orašje, ali je i on odbio taj predlog. Upravo on je i zaslužan za to što je za vođu prvog srpskog ustanka predložen, i kasnije izabran, Đorđe Petrović Karađorđe.
Zbor u Orašcu održan je 14. februara 1804. godine. Zabeleženo je da je tada bilo prisutno oko tri stotine ljudi, a postoji oprečno mišljenje o tome da li je baš tog datuma održan Zbor u Orašcu ili 12 dana ranije, zbog različitih kalendara.
Ipak, bilo kako bilo, činjenica je da je nakon Zbora u Orašcu počela Buna protiv dahija, odnosno da je upravo taj događaj označen kao početak Prvog srpskog ustanka.
Drugi srpski ustanak – ukratko
Slobodno se može reći da je druga faza borbe srpskog naroda protiv turskih osvajača, što je period poznat kao Srpska revolucija bio Drugi srpski ustanak, koji je vođen u periodu od 23. aprila 1815. godine do 26. jula 1817. godine.
Nedugo nakon što je propao Prvi srpski ustanak, tadašnje narod naše zemlje nije bio baš u zavidnom položaju, tim pre što su se turske snage još više osilile, pa osim što su palile sela i maltretirale ljude, zabeleženo je i da su mnogi izgubili živote u tom periodu. Upravo tada su se mnogi stanovnici Srbije i iselili iz svoje zemlje i prešli granicu, tako da su se naselili na područje Banata i Srema.
Istorijski značajan događaj je proglašenje amnestije za srpske ustanike, a za šta je bio zaslužan veliki vezir Huršid paša. Vrlo brzo nakon proglašenja amnestije za srpske ustanike, upravo je tadašnji veliki vezir u 12 nahija, koliko ih je obuhvatao Beogradski pašaluk, postavio 12 obor knezova, koji su bili na čelu tih oblasti.
Takođe, istorijski zabeleženo da je Sulejman paša Skopljak, koji je u to vreme bio na čelu vlasti u Beogradu, rešio da se surovo obračuna sa srpskim življem, što je dovelo do toga da se ponovo aktiviraju hajduci i da ljudi ponovo počnu da razmišljaju o borbi protiv turske vlasti.
U godinama nakon propasti Prvog srpskog ustanka se Miloš Obrenović izdvojio među mnogim ustanicima i značajnim ljudima toga doba, pa se slobodno može reći da je na području Beogradskog pašaluka on odigrao vrlo značajnu ulogu, kao što je značajnu ulogu imao i u pokretanju i u vođenju Drugog srpskog ustanka.
Iako je potonji knez Miloš Obrenović odlučio da se preda Ali agi Serčesmi, postavljen je na mesto obor kneza Rudničke nahije, a kasnije ga je Sulejman paša Skopljak postavio na poziciju baš-kneza i to Kragujevačke nahije, zatim Čačanske i Rudničke nahije.
Na osnovu 8. tačke Bukureškog mira, Turska je trebalo da ispuni obaveze prema Srbiji, ali to nažalost nije učinila, zbog čega dolazi do nekoliko pobuna, među kojima je najznačajnija Hadži Prodanova buna, koja je izbila s jeseni 1814. godine na području Čačka i okoline, a vrlo brzo su se i ljudi okolnih nahija odlučili da uzmu učešće u pobuni.
Međutim, Miloš Obrenović u to vreme nije želeo da se eksponira, prosto zato što je procenio da nije pravi trenutak, pa je čak to dovelo i do toga da on učestvuje u gušenju Hadži Prodanove bune.
Za zvaničan početak Drugog srpskog ustanka uzima se Zbor u Takovu 1815. godine, kome su prisustvovale određene srpske starešine, a kojom prilikom je Milošu Obrenoviću bila upućena molba da stane na čelo ustanika. Iako istorijski zabeleženo da on nije odmah prihvatio, te da se kolebao oko toga da li će prihvatiti ili ne, Miloš Obrenović jeste bio vođa Drugog srpskog ustanka.
Ko je vodio drugi srpski ustanak?
U istorijskim spisima je ostalo zabeleženo da je na Zboru u Takovu Miloš Obrenović, vođa Drugog srpskog ustanka izgovorio čuvenu rečenicu:
Eto mene, eto vas – eto Srbiji rata sa Turcima!
Izuzev Miloša Obrenovića, kao vođe Drugog srpskog ustanka, tokom bitaka su se istakli i Atanasko, Tanasko Rajić, koji se smatra jednim od najstarijih ustaničkih vođa, kao i Arsenije Loma. Takođe, u Drugom srpskom ustanku učestvovali su i Milić Drinčić i Lazar Mutap, kao i Toma Vučić Perišić i mnogi drugi značajni ljudi toga doba.
Gde je podignut Drugi srpski ustanak?
Na crkveni praznik Cveti, koji je te 1815. godine pao na dan 23. aprila po gregorijanskom kalendaru, odnosno 11. aprila po julijanskom, u Takovu je zvanično podignut Drugi srpski ustanak.
Tada su se pojedine starešine okupile u Takovu, kojom prilikom su Miloša Obrenovića zamolili da postane vođa Drugog srpskog ustanka. Mada nije odmah prihvatio tu odluku, već je zabeleženo da se i on sam kolebao oko toga da li treba da bude Miloš Obrenović vođa Drugog srpskog ustanka ili ne, na kraju je ipak tu odluku prihvatio i poveo srpski narod u slobodu.
Koliko je trajao Drugi srpski ustanak?
Drugi srpski ustanak je doveo do formiranja autonomne Kneževine Srbije, a trajao je nešto više od dve godine i to u periodu od 23. aprila 1815. godine do 26. jula 1817. godine.
Drugi srpski ustanak – bitke
Oko četiri meseca ukupno su trajale oružane borbe za vreme Drugog srpskog ustanka, a ono što razlikuje taj period od Prvog srpskog ustanka jeste što su se ustanici borili protiv Sulejman paše, odnosno protiv legalne turske vlasti u Srbiji. I baš zato je turska Porta poslala na ustanike tri vojske i to dve sa područja Osmanskog carstva i jednu, koja je nadirala iz Smederevskog sandžaka.
Četiri su najznačajnije bitke za vreme trajanje Drugog srpskog ustanka i to su:
- Bitka na Ljubiću
- Boj na Dublju
- Bitka na Paležu
- Bitka kod Požarevca