Oboljenje koje je, slobodno se može reći, pošast savremenog doba SIDA ili AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome), poznata je i kao sindrom stečenog imunološkog deficita. Predstavlja ozbiljno stanje koje značajno oslabljuje imunološki sistem organizma. Ova bolest je rezultat infekcije virusom HIV (Human Immunodeficiency Virus), koji postepeno napada i uništava odbrambene mehanizme tela.
Od momenta kada je otkrivena, SIDA je odnela mnoge živote, iako danas ima i ljudi koji žive sa tim oboljenjem.
U osnovi, HIV infekcija počinje invazijom i razmnožavanjem u određenim ćelijama imunološkog sistema, posebno T-limfocitima (CD4 ćelije) koje su od vitalnog značaja za borbu protiv infekcija. Virus koristi svoju genetsku strukturu i enzime kako bi se integrisao u DNK domaćina i replicirao sebe. Ovaj proces vodi do postepenog sloma imunološkog sistema, smanjenja broja CD4 ćelija i oslabljene sposobnosti organizma da se bori protiv infekcija.
Posledica toga je da osobe zaražene HIV virusom postaju izložene različitim infekcijama, bolestima i malignitetima, koji se retko javljaju kod zdravih osoba. HIV takođe može izazvati dugoročne komplikacije kao što su neurološki poremećaji, kardiovaskularne bolesti i oštećenje organa.
Na različite načine se prenosi HIV virus, uključujući nezaštićeni seksualni kontakt, kontakt sa inficiranom krvlju (kao što je upotreba zaraženih špriceva ili transfuzija kontaminirane krvi), sa majke na dete tokom trudnoće, porođaja ili dojenja, kao i kroz kontaminirane medicinske procedure, ali to vrlo retko.
Generalno, određene grupe se smatraju posebno ugroženima, a primarno:
- homoseksualci
- intravenski zavisnici od droga
- seksualni radnici
- osobe koje ne koriste zaštitu tokom seksualnih odnosa
- osobe koje se bave komercijalnim pružanjem seksualnih usluga
- transrodne osobe
- osobe koje žive u regionima sa visokom zaraženošću ovim virusom
Od kada postoji SIDA?
Prvi put je AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome) prepoznat kao medicinski fenomen u ranim 80-im godinama prošlog veka. Međutim, virus koji uzrokuje AIDS, poznat kao HIV (Human Immunodeficiency Virus), verovatno je prešao sa životinja na ljude mnogo ranije.
Najraniji zabeleženi slučajevi HIV-a datiraju još iz kasnih 60-ih i ranih 70-ih godina prošlog veka, ali tada nije bilo jasno šta je tačno uzrok ove bolesti.
Sve do izolacije HIV-a 1983. godine od strane istraživača Fransa Bare-Sinousija i Lusija Montanjera, te identifikacije kao uzročnika AIDS-a, postojala je velika neizvesnost i nedostatak razumevanja o prirodi ove bolesti.
Prvi slučajevi AIDS-a su bili zabeleženi kod homoseksualnih muškaraca u Sjedinjenim Američkim Državama, koji su patili od neobjašnjivih i teških infekcija i malignih tumora. Ubrzo su se pojavili i slučajevi SIDE među intravenskim korisnicima droga i osobama koje primaju transfuziju krvi.
Dok se HIV/AIDS prvobitno pojavio kao epidemija u nekoliko geografskih područja, brzo je postao globalni zdravstveni izazov. Posebno je teško pogođen kontinent Afrika, gde je epidemija SIDE dostigla razmere pandemije.
Od otkrića HIV-a i razumevanja mehanizma prenosa, napravljeni su značajni koraci u prevenciji i tome kako se leči SIDA. Razvijeni su testovi za otkrivanje HIV-a, antiretrovirusni lekovi su postali dostupni, a sprovedene su i obrazovne kampanje kako bi se podigla svest o prevenciji i suzbijanju širenja virusa.
Iako još uvek ne postoji lek za SIDU koji dovodi do potpunog izlečenja, napredak u terapiji i brizi za pacijente omogućava mnogima da žive dug i kvalitetan život sa ovim virusom. Međutim, HIV i dalje predstavlja ozbiljan globalni izazov, a istraživanja se nastavljaju kako bi se dalje unapredila prevencija, dijagnostika i terapija.
Ko spada u ugrožene kategorije?
Prvo i osnovno što treba imati na umu kada se postavi pitanje kako se prenosi SIDA jeste da se HIV, odnosno AIDS može preneti putem nezaštićenog seksualnog odnosa, zatim deljenjem zaraženih igala i špriceva među korisnicima droga, ali i vertikalnim putem, to jest sa majke koja je zaražena njime na dete tokom trudnoće, porođaja ili dojenja, kao i putem kontaminirane krvi i krvnih produkata.
Najosetljivije kategorije u pogledu rizika od infekcije HIV-om uključuju:
- osobe koje imaju nezaštićeni seksualni odnos sa HIV pozitivnim partnerom
- intravenski korisnici droga koji dele igle i špriceve
- osobe koje primaju transfuziju krvi ili krvne produkte koji nisu prošli testiranje na HIV
- novorođenčad HIV pozitivnih majki koje nisu bile lečene ili nisu primile preventivne mere tokom trudnoće i porođaja
Kako se prenosi SIDA?
Najjednostavnije rečeno, SIDA se prenosi putem određenih telesnih tečnosti, uključujući krv, spermu, vaginalne tečnosti i majčino mleko.
Prenos HIV-a može biti i kroz nezaštićeni seksualni odnos, deljenje zaraženih igala i špriceva, kao i vertikalnim putem tokom trudnoće, porođaja ili dojenja.
Važno je napomenuti da SIDA nije prenosiva putem svakodirnog kontakta, kao što su rukovanje, zagrljaji, kašljanje, deljenje posuđa ili korišćenje javnih toaleta.
Kako se utvrđuje prisustvo AIDS-a?
Utvrđivanje prisustva HIV-a u organizmu podrazumeva testiranje krvi ili drugih telesnih tečnosti. Testovi za SIDU mogu biti različiti, a uključuju namenske testove za otkrivanje antitela na HIV, testove koji detektuju sam virus (nukleinske kiseline) i testove za merenje broja CD4 ćelija, koje napada virus. Ovi testovi se obavljaju u specijalizovanim laboratorijama i zdravstvenim ustanovama.
Da li je SIDA izlečiva?
Trenutno ne postoji potpuni lek za SIDU. Međutim, zahvaljujući napretku u medicini i terapiji, postignuti su značajni uspesi u kontroli infekcije HIV-om.
Antiretrovirusna terapija (ART) je ključni pristup u lečenju HIV-a. ART se sastoji od kombinacije lekova koji sprečavaju umnožavanje virusa i održavaju virusne aktivnosti u organizmu na niskom nivou, što omogućava očuvanje funkcije imunološkog sistema i sprečavanje razvoja AIDS-a. Redovno uzimanje ART-a može značajno produžiti i poboljšati kvalitet života osoba koje žive s HIV-om.