U pravoslavnoj tradiciji ne bi bilo Božić Bate, a ni u opštoj kulturi Deda Mraza da nije postojao Sveti Nikola. Upravo je delo ovog Sveca rođenog u Patari, glavnom gradu drevne oblasti Likije, koja se danas nalazi u Turskoj poslužilo za stvaranje te dve ličnosti, koje su danas prepoznatljive širom sveta.

Sveti Nikola rođen je oko 270. godine. Tradicionalno se smatra Svecem zaštitnikom siromašnih, ali i dece i moreplovaca. Budući da je za života štitio sve kojima je to bilo potrebno i trudio se da im pomogne kako je znao i umeo, važi i za zaštitnika zatvorenika, ali i putnika.

Da ne bude zabune, osim Svetog Nikole Miriklijskog ili Svetog Nikole Čudotvorca, koji Srpska pravoslavna crkva obeležava svake godine 19. decembra, postoji i Sveti Nikola Patarski, koji je bio arhiepiskop u Patari, a kasnije i iguman manastira na Sinaju i koji je živeo tokom šestog veka.

Sveti Nikola iliti Božić Bata

Ali da se vratimo Svetom Nikoli Čudotvorcu i pomenemo događaj, naveden u njegovom žitiju, koji se i smatra glavnim za nastanak ideje o Božić Bati koji daruje decu uoči najradosnijeg hriščanskog praznika, Rođenja Gospoda našeg Isusa Hrista.

Otac triju devojaka je izgubio sav svoj imetak. Nemajući kud, odluči da svoje ćerke da u roblje, jer nije imao više mogućnosti da ih gaji i brine o njima. Budući da je Sveti Nikola štitio siromašne i sve kojima je pomoć bila potrebna, to je on jedne noći kroz dimnjak njihove kuće ubacio dukate. Na ognjištu su tada stajale čarape devojčica, koje su se sušile. Slučaj je hteo da dukati upadnu u njihove čarape, pa se veruje da odatle potiče običaj darovanja Božić Bate za Božić.

Postoji i drugačija verzija ove priče…

Prema njoj, devojčice su držale čizmice ispod prozora, kroz koji je Sveti Nikola ubacio dukate, pa su oni upali u njihove čizmice. I tako je spasao devojčice.

Bilo kako bilo, u našoj tradiciji je postojao običaj da deca dan uoči Božića ispred vrata ostave svoje izme, kako bi im Božić Bata doneo poklone. Ponegde se to radilo i za Svetog Nikolu. Posebno u kućama koje su tog Sveca slavile kao krsnu slavu.

Kako je Nikola iz Patare postao Svetac?

U vreme kada je rođen, Patara je bila grčka kolonija na tlu Male Azije i pripadala je teritoriji antičke provincije Likije. Još od malih nogu Nikola je pokazivao ljubav prema hrišćanskom učenju, budući da je i njegova porodica bila hrišćanska.

Njegov stric bio je episkop Nikola Patarski, koji je, primetivši dečakovo interesovanje za hrišćanstvo, odlučio da ga uzme za svog pomoćnika.

Budući da je njegova porodica bila bogata, to je bogatstvo nakon smrti roditelja nasledio upravo Nikola. Ali je on odlučio da ga ne zadrži za sebe, već da ga razdeli ljudima kojima je bio potreban.

Vladavina cara Dioklecijana ostala je upamćena i po surovim progonima hrišćana, pa ni Nikola nije bio pošteđen. Ipak, u vreme vladavine rimskog cara Licinija, položaj hrišćana se poboljšao. Nikola postaje episkop Mire. Trudio se da se izbori sa paganskim verovanjima, a pretpostavlja se da je upravo on pomogao rušenje hrama posvećenog boginji Artemidi, koji se nalazio u Miri.

Tokom Vaseljenskog sabora održanog 325. godine se Nikola sukobio sa Arijem. Oprečna su mišljenja stručnjaka o tome da li ga je samo nazvao „bezumnim bogohulnikom“ ili mu je udario i šamar. Mada, istini za volju u žitijama Svetog Nikole se ne pominje nikakav šamar, već se pominje njegov sukob sa Arijem, koji je bio zastupnik jeretičkog učenja.

Oko 345. godine je u vizantijskom gradu, koji se nalazio u blizini grada Fetije, u današnjoj Turskoj i to na ostrvu Gemiler Adesi preminuo Nikola, koji je tu službovao kao episkop. U sedmom veku su njegove mošti prenete u grad Miru, a četiri veka kasnije i u italijanski grad Bari, gde se i danas nalaze.

Tokom 2022. godine su arheolozi otkrili temelje nekadašnje Svetinje u blizini grada Demre, u Antalijskoj regiji. Tom prilikom je otrkivena i grobnica, za koju su stručnjaci izrazili uverenje da je pripadala Svetom Nikoli. O tome tek treba da bude obaveštena javnost i izneti dokazi koji tu tvrdnju potrvđuju.

Kada se slavi Sveti Nikola?

Postoji šala u srpskom narodu koja kaže da oni Srbi koji ne slave Svetog Nikolu, idu kod onih koji ga na slave. Prema podacima, Sveti Nikola je najčešća krsna slava u Srba.

U pitanju je Praznik koji je nepokretan, tako da Sveti Nikola datum ne menja nijedne godine i Srpska pravoslavna crkva spomen na ovog Sveca praznuje 19. decembra. Crkve koje poštuju novi kalendar praznuju Svetog Nikolu 6. decembra.

Obično se termin Nikoljdan koristi za ovaj praznik, dok se Letnji Sveti Nikola naziva još i Mali Nikoljdan.

Letnji Sveti Nikola

U spomen na dan kada su u italijanski grad Bari prenete mošti ovog Sveca praznuje se Letnji Sveti Nikola ili Mali Nikoljdan.

Mnoge porodice kojima je krsna slava Sveti Nikola praznuju taj dan kao takozvanu preslavu, koja se uglavnom obeležava svečanijim porodičnim ručkom. Takođe, ima i porodica kojima je Mali Nikoljdan krsna slava.

Srpska pravoslavna crkva Letnjeg Svetog Nikolu praznuje 22. maja, dok je Praznik posvećen prenosu moštiju Svetog Nikole u Crkvama koje poštuju novi kalendar svake godine 9. maja.

Nikoljdanska trpeza

Uzevši u obzir da je 19. decembar u okviru Velikog Božićnog posta, to je i Nikoljdanska trpeza uvek posna. Bez obzira u koji dan pada slava te godine.

Međutim, ne treba zaboraviti da je bilo i porodica koje su iz samo njima znanih razloga ipak premrsile tog dana, pa je u takvim domovima Nikoljdanska trpeza mrsna. Pojedine proodice da bi zadovoljile formu, ne mareći za suštinu, čak dodaju po koje posno jelo, ako Svetog Niloku slave mrsno. Da li tako treba ili ne, samim tim što je Slava u toku Velikog Božićnog posta, nije naše da navodimo.

Čestitke za slavu Nikoljdan

Sve je više ljudi koje zanimaju kratke, moderne čestitke za slavu Nikoljdan, zaboravljajući da SMS poruke ne mogu nikako da zamene pravo čestitanje, što bi se reklo.

Na svu sreću ima i onih ljudi, koji i te kako dobro znaju kako se čestita slava.

Najbitnije je da čestitka bude od srca i ako je moguće, naravno, lična. Slanje stikera na kojima piše „srećna slava“ i slično, neko ipak može da shvati kao uvredu. Zato čestitajte slavu na pravi način! I to ne samo Svetog Nikolu, već i bilo koju drugu.

Zanimljivosti o prazniku posvećenom Svetom Nikoli

• Sveti Nikola zaštitnik je Republike Grčke, ali i Ruske Federacije

• Zaštitnik je i najvećeg grada Holandije, Amsterdama, ali i Moskve i nemačkog grada Friburga

• U Sent Andreji, nadomak Budimpešte, na mnogim kućama, u kojima su živeli i Srbi, mogu se videti slike Svetog Nikole, koji je bio i zaštitnik moreplovaca

• Jedan je od retkih Svetaca koji je umro prirodno, od starosti

• U Konstantinopolju je u 6. veku, car Justinijan sagradio jednu od prvih crkava posvećenih Svetom Nikoli.

• Crkva Svetog Nikole postoji i u mnogim gradovima širom Srbije. Ima ih i u gradovima u Crnoj Gori i Hrvatskoj

• Pojedine porodice u Srbiji, kojima je Sveti Nikola krsna slava imaju običaj da dočekuju slavu, odnosno da lome kolač i pale slavsku sveću 18. decembra uveče

• Nikoljdanski Ustav Kneževine Crne Gore i Brda usvojen je na praznik posvećen ovom Svecu 1905. godine. Ustav Republike Srpske Krajine usvojen je na isti dan 1991. godine

• Tokom Drugog Svetskog rata je 1944. godine na Praznik posvećen Svetom Nikoli oslobođen grad Podgorica