Počev od 2000. godine se Lazarev kanjon nalazi pod zaštitom i o njemu brine Javno preduzeće Srbijašume. Prethodno je Lazareva pećina stavljen pod zaštitu još 1949. godine, kao i rezervat Malinik, deset godina docnije.
Spomenik prirode Lazarev kanjon poznat je po velikom broju i pećina, ali i jama. Budući da je u pitanju teren, koji je prilično nepristupačan, to ne čudi što Lazarev kanjon nije dovoljno istražen do današnjih dana.
Lazarev kanjon – kako doći?
Nedaleko od atara sela Zlot, na oko 20 kilometara udaljenosti od grada Bora, u istočnom delu Srbije nalazi se Lazarev kanjon.
Od Beograda je Spomenik prirode Lazarev kanjon udaljen oko 220 kilometara. Sam ulaz u kanjon nalazi se na oko pet kilometara udaljenosti od atara sela Zlot.
Do njega se lako može stići iz pravca sela Zlot, a ljubitelji pešačenja su neretko oduševljeni ovim lokalitetom, prosto zato što su i Lazarev kanjon i Lazareva pećina dostupni i pešice iz pravca pomenutog borskog sela.
Spomenik prirode Lazarev kanjon
U istočnom delu naše zemlje je upravo Lazarev kanjon okarakterisan ne samo kao najduži, već i kao najdublji kanjon. Njegova prosečna dubina se kreće u rasponu između tri i pet stotina metara, dok je ukupne dužine oko 4.500 metara.
Zahvaljujući Lazarevoj reci, koja se usecala u okolni teren Kučajskog planinskog masiva, nastao je Spomenik prirode Lazarev kanjon. Njegovom izgledu doprineli su i tokovi Mikuljske reke, Vajske reke i Valja de Mižlok, koje su pritoke Lazareve reke.
Iako na području ovog spomenika prirode postoje i mnoge druge pećine, njih čak oko 70, ali i jame, Lazareva pećina se smatra najznačajnijom.
Interesantno je pomenuti da je Lazarev kanjon, prema narodnom predanju, nazvan po srpskom knezu Lazaru. Tačnije, po njegovim konjanicima koji su po završetku Maričke bitke, 1371. godine, upravo u ovom kanjonu pronašli spas.
Inače, hajduci koji su obitavali na području Homolja su, prema predanju, upravo Lazarevu pećinu koristili kako bi se skrili od turskih snaga u to vreme.
Poznat i kao Cvet feniks, odnosno Natalijina ramonda, uspeva upravo na području Lazarevog kanjona, kao i vrste tisovog drveta koje se smatraju reliktnim, ali i mnoge druge retke biljne vrste. Takođe, u pećinama na području Lazarevog kanjona mogu se sresti brojne životinjske vrste, koje se smatraju endemskim.
Lazareva pećina
Tek oko tri kilometra deli Lazarevu pećinu od sela Zlot. Na nešto više od 20 kilometara udaljenosti nalazi se grad Bor, a Brestovačka banja je od pećine udaljena 15-ak kilometara.
Procenjeno je da se oko 70 pećina i jama nalazi na području ovog spomenika prirode, iako se Lazareva pećina smatra najpoznatijom i nalazi se u okviru takozvanih Zlotskih pećina, u koje spada i Mandina pećina, zatim Hajdučica, Dubašnička jama i druge pećine i jame.
Izuzetno bogat pećinski nakit, ali i izvorska voda u njenoj unutrrašnjosti zaslužni su za to što se ova zatvorena pećina smatra jednom od najlepših na tom području.
Budući da pećinski nakin tvori specifičan ambijent, to je i imenovan prema onome na šta podseća, pa se tako Lazareva pećina može, pored ostalih, pohvaliti i ukrasima koji nose sledeće nazive:
- Carska loža
- Plast
- Dirigent
- Fontana
- Slapovi
- Stogovi
- Dirigent
- Bizon
Tokom istraživanja je utvrđeno da u njenoj unutrašnjosti postoje čak tri kulturna sloja, koja se odnose na periode praistorije koji su poznati kao bakarno doba, zatim bronzano i gvozdeno doba. O postojanju ova tri sloja svedoče i artefakti pronađeni na području Lazareve pećine.