Da li su Grci katolici zato što Božić ne slave kada i Srbi, kao pravoslavan narod, pitanje je koje se uvek pred božićne praznike postavlja. I dok ima onih koji nisu dobro informisani i olako odgovaraju na pitanje da oni „nisu pravoslavci“ čim slave Božič kada i katolici, dotle ima i onih koji i te kako dobro znaju da Grci jesu pravoslavci, ali da jednostavno Grčka pravoslavna crkva poštuje drugačiji kalendar u odnosu na Srpsku pravoslavnu crkvu.

Da paradoks bude veći, crkveni kalendar koji se poštuje u Grčkoj nije julijanski, a nije ni gregorijanski. Pitate se verovatno u čemu je onda caka?

Kalendar koji poštuje Grčka pravoslavna crkva zapravo je poznat kao Milankovićev kalendar ili revidirani julijanski kalendar. Da, dobro ste pročitali, srpski naučnik Milutin Milanković, uz pomoć profesora Maksima Trpkovića zaslužan je za kalendar, koji se smatra najtačnijim.

Ali idemo redom…

Julijanski kalendar

Poznat i kao stari, Julijanski kalendar je uveden još 46. godine pre Hrista. Upravo njime je Gaj Julije Cezar reformisao nekadašnji rimski kalendar i važio je najpre na području tadašnjeg Rimskog carstva i na teritorijama koje su bile rimske kolonije.

U proseku 365,25 dana traje godina prema Julijanskom kalendaru, a zahvaljujući dodatnom danu svake četvrte godine, koja je poznata kao prestupna, dužina trajanja kalendarske godine biva prilično blizu takozvanom orbitalnom periodu zemlje, odnosno periodu vremena koje je potrebno da naša planeta obiđe oko Sunca.

Zanimljivo je pomenuti da iako znamo da je prema Julijanskom kalendaru svaka četvrta godina prestupna, odnosno ima 366 dana, to nije bilo tako u početku. Naime, najpre je prestupna bila svaka treća godinai tako sve do šeste godine pre Hrista, kada je ta greška i primećena, posle čega je Julijanski kalendar podrazumevao da je prestupna svaka četvrta godina.

Takođe, tvorac Julijanskog kalendara, Gaj Julije Cezar je zaslužan za to što su parni meseci imali 30, a neparni 31 dan, dok je februar bio specifičan mesec zbog manjeg broja dana.

Izuzev Srpske pravoslavne crkve, julijanski kalendar koriste i:

• Gruzijska pravoslavna crkva
• Ruska pravoslavna crkva
• Japanska pravoslavna crkva
• Makedonska pravoslavna crkva – Ohridska arhiepiskopija
• Jerusalimska patrijaršija
• Antiohijska patrijaršija

Gregorijanski kalendar

Novi kalendar uveden je1582. godine i to u vreme kada je na čelu Katoličke crkve bio papa Grgur XIII. Upravo po njemu Gregorijanski kalendar i nosi naziv, a uveden je kao reforma julijanskog koji je kasnio u odnosu na tropsku godinu.

Najpre Italija, a zatim i Španija i Poljska, kao i Portugalija bile su prve zemlje koje su prihvatile novi, gregorijanski kalendar da bi ubrzo to isto učinile i mnoge druge zemlje sa većinskim katoličkim stanovništvom. Vremenom su ovaj kalendar prihvatile i zemlje u kojima preovlađuju protestanti, da bi u 20-om veku i određene, većinski pravoslavne zemlje promenile kalendar, ali nisu prihvatile gregorijanski kako se obično misli, već reformisani julijanski kalendar, koji je poznat i kao Milankovićev, budući da je za njegovo uvođenje zaslužan čuveni srpski naučnik.

Koji kalendar koriste Srbi?

Za razliku od države koja poštuje Gregorijanski kalendar i to još od 1919. godine, Srpska pravoslavna crkva prati Julijanski kalendar.

Zahvaljujući Zakonu o izjednačenju starog i novog kalendara, koji je u tadašnjoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca stupio na snagu na dan 10. januara 1919. godine, u zemlji je od 15. januara 1919. godine prestao da važi stari kalendar, a novo računanje vremena po gregorijanskom kalendaru počelo je da važi od 28. januara 1919. godine.

Međutim, to se ne odnosi i na Srpsku pravoslavnu crkvu, koja i dalje praznike obeležava po julijanskom, odnosno starom kalendaru.

Milankovićev kalendar

Poznat i kao reformisani ili revidirani julijanski kalendar, ovaj kalendar je znan i kao Milankovićev, uzevši u obzir da je upravo srpski naučnik za njegovo prihvatanje i zaslužan.

Na izradi najpreciznijeg kalendara je Milutin Milanković radio sa Maksimom Trpkovićem, profesorom matematike.

Tadašnji ministar vera, Ljuba Jovanović je 1923. godine pozvao u ministarstvo srpskog naučnika, jer je prethodno Meletije IV, vaseljenski patrijarh pokrenuo inicijativu za izmenu kalendara.

Razlog zbog koga se Milankovićev kalendar naziva i revidirani ili reformisani julijanski vrlo je jednostavan – sa jedne strane ukazuje na to da je zasnovan na starom, odnosno julijanskom, a sa druge da ne priznaje novi, odnosno gregorijanski kalendar.

Naime, u tadašnjoj Kraljevini se javio problem, koji je dovodio do toga da se verski praznici obeležavaju po dva puta, što je dalje dovodilo i do velikog broja slobodnih dana građana, odnosno pretilo je da ugrozi privredu, a zbunjivalo je i mnoge u kulurološkom smislu. Zato je srpski kralj Aleksandar Karađorđević predložio reformu kalendara, koji bi bio bolje usklađen.

Milutin Milanković je uzeo učešće na pravoslavnom kongresu u Carigradu, kome je psisutvovao i Gavrilo Dožić, pored ostalih, potonji patrijarh, a u to vreme mitropolit crnogorsko-primorski. Prethodno je predlog reforme kalendara prihvatio Sinod srpske pravoslavne crkve.

Iako se kalendar naziva Milankovićev, istina je da je profesor Trpković odigrao značajnu ulogu u izradi proračuna.

Da sve bude još interesantnije, nakon što je Milutin Milanković, a na osnovu Trpkovićevog proračuna i svih proučavanja kalendara koje je izvršio, izložio u Carigradu ideju o reformi kalendara, učesnici pravoslavnog kongresa su je jednoglasno prihvatili. Nedugo nakon što se vratio u Beograd, Milanković od patrijarha Meletija prima i zahvalnicu.

Ali, Srpska pravoslavna crkva do danas nije počela da primenjuje revidirani julijanski kalendar, iako ga je zvanično prihvatila. Kao jedan od mogućih razloga pominjano je neslaganje sa tadšnjim vladarem.

Bilo kako bilo, upravo tu dolazi do pometnje, jer se na državnom nivou poštuje revidirani julijanski, odnosno Milankovićev kalendar, dok se Srpska pravoslavna crkva i dalje drži julijanskog, odnosno starog kalendara.

Razlog zbog koga se ovaj kalendar smatra najpreciznijim jeste što je odstupanje u odnosu na astronomsku godinu samo 2,75 sekundi, dok je kod julijanskog to odstupanje 11 minuta i 14,75 sekundi, a kod gregorijanskog 26 minuta i 75 sekundi.

Milankovićev, odnosno revidirani julijanski kalendar koriste:

• Grčka pravoslavna crkva
• Kiparska pravoslavna crkva
• Bugarska pravoslavna crkva
• Rumunska pravoslavna crkva
• Carigradska patrijaršija
• Aleksandrijska patrijaršija

Grčki Božić – datum

Dakle, da rezimiramo – Grci nisu katolici, već Grčka pravoslavna crkva poštuje revidirani julijanski kalendar, a ne gregorijanski.

I upravo zato je Božić u Grčkoj 25. decembra svake godine, a ne kao u Srbiji, 7 januara.

Zanimljive činjenice o kalendarima

• Počev od 1925. godine se gregorijanski kalendar primenjuje u Turskoj.
• Julijanski kalendar su prestale van crkve da koriste Grčka, Rusija, Bugarska i Rumunija i toku Prvog svetskog rata i po njegovom završetku.
• U julijanskom kalendaru su godine računate od osnivanja Rimskog carstva.
• Do uvođenja julijanskog kalendara, Nova godina obeležavana je 1. marta, a obeležavanje početka nove godine 1. januara uveo je Gaj Julije Cezar.
• Datum početka nove godine tokom srednjeg veka je nekoliko puta menjan.
• Od 1. septembra je počinjala nova godina na teritoriji Vizantijskog carstva. Tada godine nisu brojane od vremena kada je rođen Isus Hristos, nego od 1. septembra 5509. godine pre naše ere, kada se verovalo da je nastao svet.
• Iako su početkom 18-og veka mnoge zemlje počele da obeležavaju novu godinu od prvog januara, to tada nisu učinile i Velika Britanija i Italija, već tek 1750. godine.
• Etnička grupa Berbera, koji žive na severnoafričkom tlu i dalje koriste julijanski, odnosno stari kalendar.
• Poljska i Albanska pravoslavna crkva, kao i Pravoslavna crkva čeških zemalja i Slovačke koriste i jedan i drugi kalendar.
• Nekanonske crkve koriste julijanski, odnosno stari kalendar.
• Datum Vaskrsa se u svim pravoslavnim crkvama računa na istovetan način, bez obzira da li konkretna crkva poštuje julijanski ili revidirani julijanski kalendar, odnosno Milankovićev.
• Postoji značajan broj Grka koji poštuju stari kalendar i dalje i koji se često nazivaju starokalendarcima, što znači da oni Božić slave isto kada i Srbi.
• Božić se u Jermeniji obeležava 6. januara.
• I u Srbiji je Božić obeležavan 25. decembra sve do promene kalendara na državnom nivou.