Verovatno je mnogima poznata čuvena pesma Šadrvani Šabana Šaulića, ali retko ko zna šta je šadrvan, prosto zato što se ta reč srpskog jezika ne koristi više toliko u urbanim područjima.
Sasvim je jasno da je šadrvan turcizam, odnosno reč koja je u srpski jezik dospela iz turskog. Na turskom jeziku šadrvan (tr. Şadırvan) je termin koji se smatra vrlo značajnim, prosto zato što je u pitanju građevina koja je igrala značajnu ulogu kako u javnim kupatilima, tako i u džamijama, odnosno nekadašnjim hanovima, medresama i karavan-sarajima, kao i tekijama i na drugim mestima gde je bilo potrebno da se ispoštuje obred umivanja.
Iako, generalno govoreći šadrvani mogu da se okarakterišu kao javne česme, činjenica je da u zavisnosti od toga gde je bio izgrađen šedrvan definisan je i njegov značaj.
Važno je napomenuti i da šadrvani nisu imali samo obrednu funkciju, nego i dekorativnu, pa su tako bili vrlo čest element u dvorištima, posebno bogatijih ljudi.
Šadrvan značenje
Smatra se da je turski termin poreklom iz persijskog (شادروان -šâdorvân), a bukvalan prevod bi bio fontana ili česma.
Međutim, to ne može da se tumači kao fontana kakvom je danas poznajemo, prosto zato što su šadrvani i dekorativne građevine, o čijem dekorisanju se naročito vodilo računa.
Najpre su šadrvani bili javne česme, koje su bile deo kako džamija, odnosno koje su se nalazile najčešće u dvorištu džamija, tako isto i javnih kupatila. Širom Turske su šedrvani nicali i u dvorištima hanova i caravan-saraja, ali i u tekijama, odnosno u dvorištima medresa. Njihova osnovna funkcija bila je da se islamskim vernicima omogući da praktikuju obred umivanja.
Međutim, to nije bila i jedina funkcija koju su šadrvani imali. Naime, kada su građeni u okviru dvorišta kuća, oni su uglavnom imali dekorativnu funkciju.
Treba svakako imati na umu i to da se radi o dekorativnim elementima, pa treba razlikovati šadrvane i javne česme.
Pored toga što su šedrvani karakteristični po brojnim dekorativnim elementima, oni su tako građeni da izgledaju kao vodoskok. U većini slučajeva oko njih se nalazila ograda, a u neposrednoj blizini su se nalazile i klupe koje su korišćene za kratki predah.
Najjednostavnije bi bilo reći da šadrvani po izgledu odgovaraju u potpunosti reči na persijskom jeziku شادروان koja se prevodi slobodno kao onaj koji veselo teče. Dakle, osnovna karakteristika šedrvana jeste upravo ta neka vrsta vodoskoka.
Kako su nastali šadrvani?
Iako je reč šadrvan u srpski jezik pristigla iz turskog, dokazano je da su šadrvani zapravo poreklom iz Drevne Persije. Vremenom su se proširile na Tursku, odnosno na arapski svet, tako da se šadrvani mogu videti i u Egiptu, Siriji, pa čak i Španiji, a takođe i na Balkanskom poluostrvu, odnosno na području Male Azije, te generalno svugde gde su turske snage vladale tokom istorije.
Jedan od najpoznatijih šadrvana današnjice može se videti u Sarajevu ispred glavne sarajevske džamije, kao i u Mostaru. Ipak, bez sumnje najlepši šadrvan po mišljenju mnogih danas se može videti u Sarajevu i to u dvorištu čuvene Begove džamije.
Smatra se da je krajem 19. veka nastao šadrvan ispred Begovove džamije kakvim ga danas možemo videti, a po ugledu na šadrvan iz turskog grada Burse i to onaj koji se nalazi u dvorištu Ulu džamije.
Šadrvani cveće
Pored toga što se mnogi pitaju šta je šadrvan, odnosno šta su šadrvani, vrlo često se postavlja pitanje da li su šadrvani cveće. Međutim, to je donekle zbunjujuće, prosto zato što većina njih nije bila ukrašavana cvećem, barem koliko je do danas poznato.
Ipak, ono što mnoge asocira u tom slučaju na cveće jeste uglavnom drvena konstrukcija, koja bi eventualno mogla da bude pogodna za cvetne dekoracije, ali uzevši u obzir da je osnovna svrha koju šadrvani imaju najpre religiozna, to ni u kom slučaju ne dolazi u obzir.
Ponekad su neki pojedinci u svojim dvorištima kada su gradili šadrvane nastojali i da ih ukrase cvećem, a u tom slučaju se mahom koriste biljke puzavice. A ako je u pitanju cvetni dekor, onda je uglavnom bugenvalija jedna od opcija i to u zemljama u kojima ta biljka cveta.